Cáo buộc vi phạm bản quyền
Meta Platforms Inc., gã khổng lồ công nghệ, đang vướng vào một cuộc chiến pháp lý với các nhà xuất bản và tác giả Pháp. Cốt lõi của tranh chấp nằm ở những cáo buộc vi phạm bản quyền. Nguyên đơn cáo buộc Meta đã sử dụng trái phép các tác phẩm văn học của họ để đào tạo mô hình trí tuệ nhân tạo (AI) tổng quát của mình mà không có sự cho phép cần thiết.
Nguyên đơn và những bất bình của họ
Vụ kiện đã được đệ trình lên một tòa án ở Paris, một địa điểm đặc biệt dành riêng cho các vấn đề sở hữu trí tuệ. Hành động pháp lý này được khởi xướng bởi một liên minh bao gồm SNE, hiệp hội thương mại đại diện cho các nhà xuất bản nổi tiếng của Pháp như Hachette và Editis, cùng với hiệp hội tác giả SGDL và liên minh nhà văn SNAC. Các tổ chức này đại diện chung cho một phần đáng kể của bối cảnh văn học Pháp.
Trong một cuộc họp báo, nhóm tiết lộ rằng họ đã thu thập được bằng chứng thuyết phục chỉ ra những vi phạm bản quyền “trên diện rộng”. Vincent Montagne, chủ tịch của SNE, tuyên bố rằng trước đó họ đã cố gắng liên hệ với Meta về vấn đề này, nhưng những nỗ lực của họ đã không thành công. Hơn nữa, Ủy ban Châu Âu đã được thông báo, với các nguyên đơn cho rằng hành động của Meta vi phạm trực tiếp các quy định của EU về AI.
Cốt lõi của tranh chấp: Đào tạo AI và luật bản quyền
Trung tâm của cuộc đối đầu pháp lý này là việc đào tạo các mô hình ngôn ngữ AI tổng quát. Các mô hình như Llama của Meta và ChatGPT của OpenAI được đào tạo trên một lượng lớn dữ liệu văn bản, bao gồm nhiều nguồn khác nhau, bao gồm sách và bài báo. Thực tiễn này đã làm dấy lên một làn sóng kiện tụng trên toàn cầu, khi các nhà xuất bản nội dung khẳng định rằng việc sử dụng tài sản trí tuệ của họ để đào tạo các mô hình AI tương tự như hành vi trộm cắp.
Các công ty phát triển các mô hình AI này thường không muốn tiết lộ các nguồn dữ liệu đào tạo chính xác của họ. Tuy nhiên, họ thường viện dẫn học thuyết ‘sử dụng hợp lý’ (‘fair use’) theo luật bản quyền của Hoa Kỳ như một biện pháp bảo vệ.
Xu hướng toàn cầu về các thách thức pháp lý
Vụ kiện chống lại Meta không phải là một sự cố cá biệt. Nó là một phần của xu hướng rộng lớn hơn về các thách thức pháp lý chống lại các công ty AI về việc sử dụng tài liệu có bản quyền cho mục đích đào tạo. Dưới đây là một số trường hợp đáng chú ý khác:
- Vào tháng 12 năm 2023, The New York Times đã khởi xướng các thủ tục pháp lý chống lại OpenAI và Microsoft Corp., cáo buộc việc sử dụng trái phép các bài báo của mình để đào tạo các mô hình ngôn ngữ lớn.
- Vào tháng 4 năm 2024, một nhóm tác giả đã đưa ra một vụ kiện tập thể chống lại Anthropic, một công ty được Amazon.com Inc. hậu thuẫn. Các tác giả tuyên bố rằng sách của họ đã được sử dụng để đào tạo mô hình AI của Anthropic mà không có sự đồng ý của họ.
- Các nhà xuất bản sách Ấn Độ đã đệ đơn kiện tương tự chống lại OpenAI vào tháng 1, làm nổi bật tính chất toàn cầu của vấn đề pháp lý này.
Tìm hiểu sâu hơn về các lập luận pháp lý
Các lập luận pháp lý trong những trường hợp này thường xoay quanh việc giải thích luật bản quyền và khả năng áp dụng của học thuyết ‘sử dụng hợp lý’. Luật bản quyền cấp các quyền độc quyền cho người tạo ra các tác phẩm gốc, bao gồm quyền sao chép, phân phối và tạo ra các tác phẩm phái sinh. Tuy nhiên, học thuyết ‘sử dụng hợp lý’ cung cấp một số ngoại lệ nhất định cho các quyền độc quyền này, cho phép sử dụng hạn chế tài liệu có bản quyền cho các mục đích như phê bình, bình luận, báo cáo tin tức, giảng dạy, học bổng hoặc nghiên cứu.
Câu hỏi trung tâm là liệu việc sử dụng tài liệu có bản quyền để đào tạo các mô hình AI có thuộc phạm vi ‘sử dụng hợp lý’ hay không. Các công ty AI lập luận rằng việc sử dụng của họ là biến đổi, có nghĩa là nó thêm một cái gì đó mới và khác biệt cho tác phẩm gốc, và nó không gây hại cho thị trường của tác phẩm gốc. Mặt khác, các nhà xuất bản nội dung lập luận rằng việc sử dụng không phải là biến đổi, nó mang tính thương mại và có khả năng gây hại cho thị trường đối với các tác phẩm của họ.
Những hệ lụy tiềm tàng
Kết quả của những cuộc chiến pháp lý này có thể có những hệ lụy đáng kể đối với tương lai của sự phát triển AI và các ngành công nghiệp sáng tạo. Nếu tòa án ra phán quyết có lợi cho các nhà xuất bản nội dung, điều đó có thể buộc các công ty AI phải xin giấy phép sử dụng tài liệu có bản quyền, có khả năng làm tăng chi phí phát triển các mô hình AI. Nó cũng có thể dẫn đến sự minh bạch hơn về các nguồn dữ liệu đào tạo.
Ngược lại, nếu tòa án ra phán quyết có lợi cho các công ty AI, điều đó có thể khuyến khích họ tiếp tục sử dụng tài liệu có bản quyền mà không có sự cho phép rõ ràng, có khả năng dẫn đến những thách thức pháp lý và tranh luận đạo đức hơn nữa.
Bối cảnh rộng hơn: AI, đạo đức và sở hữu trí tuệ
Tranh chấp pháp lý này không chỉ là về luật bản quyền; nó cũng đề cập đến những cân nhắc đạo đức rộng lớn hơn xung quanh sự phát triển AI. Các câu hỏi đang được đặt ra về tính công bằng của việc sử dụng tài liệu có bản quyền mà không được bồi thường để đào tạo các mô hình AI có khả năng tạo ra lợi nhuận đáng kể cho các công ty phát triển chúng.
Cũng có những lo ngại về khả năng nội dung do AI tạo ra có thể thay thế những người sáng tạo là con người, dẫn đến mất việc làm và suy giảm chất lượng và sự đa dạng của các tác phẩm sáng tạo.
Mở rộng về biện pháp bảo vệ ‘Sử dụng hợp lý’
Biện pháp bảo vệ ‘sử dụng hợp lý’, thường được các công ty AI viện dẫn, là một học thuyết pháp lý phức tạp với một bài kiểm tra bốn yếu tố được các tòa án Hoa Kỳ sử dụng để xác định khả năng áp dụng của nó:
Mục đích và tính chất của việc sử dụng: Yếu tố này xem xét liệu việc sử dụng là thương mại hay phi thương mại, biến đổi hay phái sinh. Việc sử dụng biến đổi, thêm một cái gì đó mới và khác biệt cho tác phẩm gốc, có nhiều khả năng được coi là sử dụng hợp lý.
Bản chất của tác phẩm có bản quyền: Yếu tố này xem xét liệu tác phẩm có bản quyền là thực tế hay sáng tạo. Các tác phẩm thực tế, chẳng hạn như các bài báo, thường được bảo vệ ít hơn các tác phẩm sáng tạo, chẳng hạn như tiểu thuyết.
Số lượng và tính chất đáng kể của phần được sử dụng: Yếu tố này xem xét lượng tác phẩm có bản quyền đã được sử dụng và liệu phần được sử dụng có phải là ‘trái tim’ của tác phẩm hay không. Việc sử dụng một phần nhỏ của tác phẩm có nhiều khả năng được coi là sử dụng hợp lý hơn là sử dụng một phần lớn hoặc phần quan trọng nhất của tác phẩm.
Ảnh hưởng của việc sử dụng đối với thị trường tiềm năng hoặc giá trị của tác phẩm có bản quyền: Yếu tố này xem xét liệu việc sử dụng tác phẩm có bản quyền có gây hại cho thị trường của tác phẩm gốc hay làm giảm giá trị của nó hay không. Việc sử dụng không gây hại cho thị trường của tác phẩm gốc có nhiều khả năng được coi là sử dụng hợp lý.
Việc áp dụng các yếu tố này vào đào tạo AI là một vấn đề pháp lý mới và các tòa án vẫn đang vật lộn với cách giải thích chúng trong bối cảnh này.
Quan điểm của Châu Âu
Vụ kiện ở Pháp cũng làm nổi bật sự khác biệt trong luật bản quyền và quy định AI giữa Hoa Kỳ và Liên minh Châu Âu. EU đã và đang thực hiện một cách tiếp cận chủ động hơn để điều chỉnh AI, với mục đích đảm bảo rằng các hệ thống AI được phát triển và sử dụng theo cách tôn trọng các quyền cơ bản, bao gồm cả bản quyền.
Đạo luật AI của EU, hiện đang được hoàn thiện, bao gồm các điều khoản có thể tác động đến việc sử dụng tài liệu có bản quyền cho mục đích đào tạo AI. Các điều khoản này có thể yêu cầu các công ty AI phải có được sự đồng ý của chủ sở hữu quyền trước khi sử dụng tác phẩm của họ cho mục đích đào tạo, hoặc họ có thể thiết lập một hệ thống thù lao cho việc sử dụng tài liệu có bản quyền.
Quan điểm của các bên liên quan khác nhau
Vấn đề này liên quan đến nhiều bên liên quan, mỗi bên có quan điểm và lợi ích riêng:
- Người tạo nội dung: Tác giả, nhà xuất bản và những người tạo nội dung khác quan tâm đến việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ của họ và đảm bảo rằng họ được bồi thường xứng đáng cho việc sử dụng tác phẩm của họ.
- Công ty AI: Các công ty AI đang tìm cách phát triển các mô hình AI sáng tạo và lập luận rằng việc truy cập vào một lượng lớn dữ liệu, bao gồm cả tài liệu có bản quyền, là điều cần thiết cho mục đích này.
- Công chúng: Công chúng quan tâm đến cả sự phát triển của các công nghệ AI có lợi và việc bảo vệ các tác phẩm sáng tạo.
- Chuyên gia pháp lý: Luật sư và các học giả pháp lý đang vật lộn với các vấn đề pháp lý phức tạp do AI và luật bản quyền đặt ra.
- Nhà quản lý: Các chính phủ và cơ quan quản lý đang tìm cách cân bằng giữa việc thúc đẩy đổi mới và bảo vệ quyền của người sáng tạo.
Những phát triển tiềm năng trong tương lai
Bối cảnh pháp lý xung quanh AI và bản quyền đang phát triển nhanh chóng. Có khả năng chúng ta sẽ thấy những thách thức pháp lý và phát triển quy định hơn nữa trong những năm tới. Một số phát triển có thể xảy ra trong tương lai bao gồm:
- Luật mới: Các chính phủ có thể ban hành luật mới đặc biệt giải quyết việc sử dụng tài liệu có bản quyền để đào tạo AI.
- Quyết định của tòa án: Các tòa án sẽ tiếp tục đưa ra phán quyết trong các trường hợp liên quan đến AI và bản quyền, cung cấp hướng dẫn thêm về việc giải thích các luật hiện hành.
- Tiêu chuẩn ngành: Các công ty AI và người tạo nội dung có thể phát triển các tiêu chuẩn ngành hoặc các phương pháp hay nhất để sử dụng tài liệu có bản quyền trong đào tạo AI.
- Giải pháp công nghệ: Các giải pháp công nghệ, chẳng hạn như hình mờ hoặc quản lý quyền kỹ thuật số, có thể được phát triển để giúp theo dõi và quản lý việc sử dụng tài liệu có bản quyền trong đào tạo AI.
- Thỏa thuận cấp phép: Các công ty AI có thể bắt đầu đảm bảo các thỏa thuận cấp phép từ người tạo nội dung trước khi sử dụng nội dung để đào tạo mô hình của họ.
Cuộc chiến pháp lý giữa Meta và các nhà xuất bản Pháp là một diễn biến quan trọng trong cuộc tranh luận đang diễn ra về AI và bản quyền. Kết quả của vụ việc này, và những vụ việc tương tự, sẽ định hình tương lai của sự phát triển AI và các ngành công nghiệp sáng tạo trong nhiều năm tới. Sự phức tạp của ‘sử dụng hợp lý’, sự khác biệt pháp lý quốc tế và ý nghĩa đạo đức rộng lớn hơn sẽ tiếp tục được tranh luận và hoàn thiện khi công nghệ AI phát triển.