Pojawienie się zaawansowanych modeli sztucznej inteligencji, takich jak R1 firmy DeepSeek, wywołało poruszenie w zachodnim krajobrazie technologicznym, skłaniając do niezbędnej introspekcji na temat strategii dotyczących rozwoju AI, szczególnie w kontekście często konkurujących ze sobą wymagań efektywności kosztowej i najnowocześniejszych możliwości. Jednak implikacje wykraczają daleko poza zwykłe wskaźniki techniczne czy efektywność ekonomiczną. Trajektoria wyznaczona przez DeepSeek wymusza głębsze i pilniejsze rozważenie: Co oznacza wzrost określonych typów AI, zwłaszcza tych promowanych przez państwa niedemokratyczne, dla przyszłego zdrowia i zasad samej demokracji w erze coraz bardziej kształtowanej przez algorytmy?
U podstaw tego wyzwania leży koncepcja open-source AI. Odnosi się ona do systemów AI, w których podstawowe komponenty – od kodu źródłowego po zbiory danych używane do treningu – są publicznie dostępne. Ta przejrzystość pozwala użytkownikom nie tylko korzystać z narzędzi, ale także badać ich wewnętrzne działanie, modyfikować je do określonych celów i dzielić się swoimi innowacjami. Chociaż dokładna definicja ‘open source’ w kontekście złożonych modeli AI jest nadal przedmiotem debaty, jej potencjał jest ogromny. Obiecuje demokratyzację rozwoju AI, wspierając dynamiczny ekosystem, w którym programiści mogą współpracować i budować na pracy innych. Ten duch współpracy może wzmocnić jednostki, badaczy i społeczności w dostosowywaniu rozwiązań AI dla kluczowych sektorów, takich jak edukacja, opieka zdrowotna i usługi finansowe, potencjalnie odblokowując znaczące innowacje i przyspieszając postęp gospodarczy na szeroką skalę.
Jednak ta obiecująca ścieżka technologiczna niesie ze sobą nieodłączne złożoności i ryzyka, szczególnie dotyczące jej zarządzania i podstawowych wartości. Raporty dotyczące modelu DeepSeek R1 sugerują na przykład, że może on zawierać mechanizmy cenzurujące lub selektywnie ukrywające informacje przed użytkownikami. Ten pojedynczy przykład podkreśla większe niebezpieczeństwo: narody demokratyczne nie tylko ryzykują pozostanie w tyle w technologicznym wyścigu o lepszą wydajność AI. Stają przed równie krytycznym niebezpieczeństwem utraty pozycji w kluczowej walce o kształtowanie zarządzania AI, potencjalnie pozwalając systemom osadzonym w autorytarnych zasadach na globalne rozprzestrzenianie się, przyćmiewając te zaprojektowane w celu ochrony norm demokratycznych, takich jak wolność słowa i dostęp do informacji.
Dlatego obecny moment wymaga proaktywnej i skoordynowanej odpowiedzi. Konieczne jest, aby Stany Zjednoczone nawiązały silne partnerstwo ze swoimi demokratycznymi sojusznikami, przy czym Unia Europejska jest szczególnie ważnym współpracownikiem, w celu ustanowienia globalnych standardów i najlepszych praktyk specjalnie dla open-source AI. Wykorzystując swoje istniejące ramy legislacyjne i znaczący wpływ rynkowy, ci transatlantyccy partnerzy powinni przewodzić tworzeniu solidnej struktury zarządzania dla tej rozwijającej się dziedziny. Krytycznym pierwszym krokiem jest oficjalne uzgodnienie funkcjonalnej definicji open-source AI, aby zapewnić jasność i skuteczność regulacyjną. Następnie potrzebne jest skoordynowane przyspieszenie wysiłków w celu zapewnienia, że wartości demokratyczne – przejrzystość, sprawiedliwość, odpowiedzialność i poszanowanie praw podstawowych – są głęboko osadzone w modelach open-source AI rozwijanych i promowanych. Taki strategiczny nacisk jest niezbędny, aby utorować drogę przyszłości AI, która jest autentycznie otwarta, przejrzysta i wzmacniająca dla wszystkich, a nie subtelnie kształtowana przez autokratyczną kontrolę.
Skalkulowane Przyjęcie Otwartości przez Chiny
Zrozumienie obecnej dynamiki wymaga docenienia strategicznych manewrów Chin w dziedzinie AI. Część godnego uwagi sukcesu DeepSeek to nie tylko sprawność techniczna; wpisuje się on w coraz wyraźniejsze sygnały ze strony Komunistycznej Partii Chin (CCP) wskazujące na zamiar bezpośredniego włączenia ustalania norm dla open-source AI do swojej architektury prawnej i politycznej. Znaczący wskaźnik pojawił się w kwietniu 2024 r. wraz z projektem Modelowej Ustawy o AI. Dokument ten wyraźnie artykułuje poparcie Pekinu dla kultywowania krajowego ekosystemu open-source AI.
Artykuł 19 tego projektu ustawy głosi, że państwo ‘promuje budowę ekosystemu open source’ i aktywnie ‘wspiera odpowiednie podmioty w budowaniu lub prowadzeniu platform open source, społeczności open source i projektów open source’. Idzie dalej, zachęcając firmy do ‘publicznego udostępniania kodu źródłowego oprogramowania, projektów sprzętu i usług aplikacyjnych’, rzekomo w celu wspierania dzielenia się w całej branży i wspólnych innowacji. Być może najbardziej wymowne jest to, że projekt sugeruje zmniejszenie lub nawet zniesienie odpowiedzialności prawnej dla podmiotów dostarczających modele open-source AI, pod warunkiem ustanowienia systemów zarządzania zgodnych z ‘normami krajowymi’ i wdrożenia ‘odpowiednich środków bezpieczeństwa’. Stanowi to potencjalnie znaczącą zmianę w stosunku do poprzednich przepisów dotyczących AI w Chinach, które często bardziej wyraźnie podkreślały ochronę praw użytkowników. Chociaż wciąż jest to projekt, konkretne postanowienia Modelowej Ustawy o AI oferują cenny plan, ujawniając, jak Chiny wyobrażają sobie wdrażanie open-source AI w kraju i, co kluczowe, jakie cechy mogą posiadać ich eksportowane modele AI.
Dalszym wzmocnieniem tego strategicznego kierunku jest Ramy Zarządzania Bezpieczeństwem AI, dokument, który Chiny zamierzają wykorzystać na arenie międzynarodowej do ‘promowania międzynarodowej współpracy w zakresie zarządzania bezpieczeństwem AI na poziomie globalnym’. Ramy te odzwierciedlają rosnącą asertywność narodu w odniesieniu do open-source AI. Opracowane przez Chiński Narodowy Komitet Techniczny 260 ds. Cyberbezpieczeństwa – organ ściśle powiązany z potężną Administracją Cyberprzestrzeni Chin, której wytyczne dotyczące cyberbezpieczeństwa zostały formalnie przyjęte przez CCP we wrześniu 2024 r. – ramy stwierdzają jednoznacznie: ‘Powinniśmy promować dzielenie się wiedzą w AI, udostępniać technologie AI publicznie na warunkach open-source oraz wspólnie rozwijać chipy, frameworki i oprogramowanie AI’. Włączenie tak mocnego stwierdzenia do dokumentu skierowanego do globalnej publiczności wyraźnie sygnalizuje ambicję Chin nie tylko do uczestnictwa w ruchu open-source AI, ale także do pozycjonowania się jako wiodący orędownik i twórca standardów w tej krytycznej sferze technologicznej. To skalkulowane przyjęcie ‘otwartości’ działa jednak w wyraźnie kontrolowanym środowisku, mając na celu wykorzystanie innowacyjnej mocy open source przy jednoczesnym zachowaniu zgodności z celami państwa.
Wahanie Ameryki: Obrona ponad Kierunkiem
Po drugiej stronie Pacyfiku narracja wokół open-source AI w Stanach Zjednoczonych stanowi studium kontrastów. Od pewnego czasu zwolennicy w branży technologicznej i środowisku akademickim promują znaczące korzyści płynące z podejść open-source. Wybitne postacie z branży publicznie wzywały rząd USA do położenia większego strategicznego nacisku na wspieranie rozwoju open-source AI. Godnym uwagi przykładem jest uruchomienie przez Marka Zuckerberga modelu open-source Llama 3.1, któremu towarzyszyło jego stwierdzenie, że open source ‘stanowi najlepszą szansę świata’ na stworzenie powszechnych ‘możliwości ekonomicznych i bezpieczeństwa dla wszystkich’.
Pomimo tego głośnego poparcia ze strony wpływowych kręgów, Stany Zjednoczone w sposób rzucający się w oczy nie ustanowiły żadnych znaczących ram legislacyjnych specjalnie zaprojektowanych do promowania lub kierowania rozwojem open-source AI. Chociaż amerykański senator wprowadził w 2023 r. ustawę mającą na celu zbudowanie ram dla bezpieczeństwa oprogramowania open-source, legislacja ta utknęła bez znaczącego postępu. Agencje federalne poruszały tę kwestię, ale często z ostrożnym lub reaktywnym nastawieniem. W zeszłym roku National Telecommunications and Information Administration (NTIA) opublikowała raport badający modele podstawowe AI podwójnego zastosowania z ‘otwartymi wagami’. Ważne jest, aby zauważyć, że ‘otwarte wagi’ zazwyczaj oznaczają, że parametry modelu są dostępne do użytku, ale niekoniecznie spełniają pełne kryteria bycia prawdziwie open source (co często obejmuje dostęp do danych treningowych i kodu). Raport NTIA zalecił rządowi zintensyfikowanie monitorowania potencjalnych ryzyk związanych z tymi modelami o otwartych wagach, aby lepiej określić odpowiednie ograniczenia. Następnie ostateczne ramy regulacyjne AI administracji Bidena przyjęły nieco łagodniejsze stanowisko wobec modeli otwartych, ustalając surowsze wymagania dla najpotężniejszych modeli o zamkniętych wagach, jednocześnie w dużej mierze wyłączając modele o otwartych wagach z tych konkretnych ograniczeń.
Niemniej jednak, wyraźna, proaktywna strategia krajowa na rzecz promowania demokratycznej open-source AI pozostaje nieuchwytna. Przyszły kierunek pod potencjalnymi zmianami przywództwa dodaje kolejną warstwę niepewności. Były prezydent Donald Trump nie sformułował konkretnej polityki ani wytycznych dotyczących open-source AI. Chociaż uchylił początkowe zarządzenie wykonawcze prezydenta Bidena dotyczące AI, wydane zarządzenie zastępcze nie nakreśliło żadnych konkretnych inicjatyw poświęconych wspieraniu lub kierowaniu rozwojem open-source AI.
Ogólnie rzecz biorąc, amerykańskie podejście wydaje się być głównie defensywne. Główny nacisk wydaje się być położony na rozwijanie wysoce zdolnych, często zastrzeżonych modeli AI, przy jednoczesnym wydatkowaniu znacznych wysiłków na uniemożliwienie przeciwnikom, zwłaszcza Chinom, dostępu do zaawansowanej technologii półprzewodnikowej i możliwości AI. Ta defensywna postawa, choć zrozumiała z perspektywy bezpieczeństwa narodowego, grozi zaniedbaniem kluczowej strategii ofensywnej: aktywnego kultywowania i promowania globalnego ekosystemu open-source AI zakorzenionego w zasadach demokratycznych. Wydaje się, że USA są zajęte strzeżeniem swoich technologicznych fortec, potencjalnie tracąc okazję do kształtowania szerszego globalnego krajobrazu poprzez proaktywne rozpowszechnianie otwartych, szanujących prawa alternatyw AI.
Europejski Paradoks Regulacyjny: Moc i Paraliż
Unia Europejska, znana ze swojego asertywnego stanowiska regulacyjnego w sferze cyfrowej, stanowi inny rodzaj wyzwania w odniesieniu do open-source AI. Od czasu przełomowego wdrożenia Ogólnego Rozporządzenia o Ochronie Danych (GDPR), UE z powodzeniem pozycjonuje się jako globalny twórca standardów dla gospodarki cyfrowej. Kraje i międzynarodowe korporacje na całym świecie często dostosowują swoje praktyki do ram zgodności UE, trend ten rozciąga się na dziedzinę sztucznej inteligencji wraz z pojawieniem się kompleksowej Ustawy UE o AI. Ustawa ta ma na celu ustanowienie regulacji opartych na ryzyku dla systemów AI w całej Unii.
Jednakże, jeśli chodzi o konkretne zajęcie się open-source AI, potężna machina regulacyjna UE wydaje się zaskakująco niezdecydowana, a jej wysiłki nieco niedopracowane. Artykuł 2 Ustawy o AI zawiera krótką wzmiankę, wyłączając pewne modele open-source AI spod regulacji. Jednak praktyczny wpływ tego wyłączenia wydaje się ograniczony, zwłaszcza że zazwyczaj nie dotyczy on modeli wdrażanych w celach komercyjnych. Ten wąski zakres znacznie ogranicza jego rzeczywisty wpływ na rozwijający się krajobraz open-source AI.
Ta paradoksalna sytuacja – uznawanie open source przy jednoczesnym braku aktywnego wspierania go – utrzymuje się w innych dokumentach wytycznych UE. Najnowszy Kodeks Postępowania dla AI Ogólnego Przeznaczenia, opublikowany hipotetycznie w marcu 2025 r. na potrzeby tej dyskusji, może uznawać pozytywny wkład modeli open-source w rozwój bezpiecznej, skoncentrowanej na człowieku i godnej zaufania AI. Jednak takie dokumenty często pozbawione są znaczącego rozwinięcia lub konkretnych środków mających na celu aktywne promowanie rozwoju i powszechnego przyjęcia tych potencjalnie korzystnych modeli open-source AI. Nawet w ramach strategicznych, takich jak Kompas Konkurencyjności UE – rzekomo zaprojektowany do walki z nadmierną regulacją i wzmocnienia strategicznej konkurencyjności w kluczowych obszarach, takich jak AI – termin ‘open source’ jest rażąco nieobecny lub poświęca mu się minimalną uwagę.
To ostrożne, niemal powściągliwe podejście Brukseli do pełnego przyjęcia i uregulowania open-source AI prawdopodobnie wynika z kilku czynników. Jedną z istotnych przeszkód jest nieodłączna trudność w precyzyjnym zdefiniowaniu open-source AI. W przeciwieństwie do tradycyjnego oprogramowania open-source, które obejmuje głównie kod źródłowy, open-source AI obejmuje złożone, wstępnie wytrenowane modele, ogromne zbiory danych i skomplikowane architektury. Brak powszechnie akceptowanej definicji prawnej, pomimo wysiłków organizacji takich jak Open Source Initiative (OSI), stwarza poziom niepewności prawnej, z którym organy regulacyjne, takie jak Komisja Europejska, zazwyczaj czują się niekomfortowo.
Jednak podstawowy czynnik tej względnej bezczynności może leżeć głębiej. Sam sukces UE w ustanawianiu dalekosiężnych reżimów regulacyjnych, takich jak GDPR, może sprawiać, że Komisja obawia się tworzenia szerokich wyłączeń dla technologii tak potężnej i szybko ewoluującej jak AI, zwłaszcza gdy jej wariant open-source pozostaje nieco nieokreślony. Może istnieć obawa, że zbyt pochopne przyjęcie open-source AI, bez w pełni ustalonych zabezpieczeń, może nieumyślnie osłabić ciężko wywalczony globalny wpływ regulacyjny UE. Stanowi to strategiczną grę – priorytetyzowanie kompleksowej kontroli nad potencjalnym wspieraniem bardziej dynamicznego, choć mniej przewidywalnego, otwartego ekosystemu innowacji – grę, której Bruksela jak dotąd nie wykazała chęci podjęcia w sposób zdecydowany. Ten paraliż regulacyjny pozostawia próżnię, którą inni chętnie wypełniają.
Zmieniający się Geopolityczny Krajobraz AI
Zbieżność strategicznego nacisku Chin na open-source AI i względnego wahania Stanów Zjednoczonych oraz Unii Europejskiej aktywnie przekształca geopolityczny teren sztucznej inteligencji. Zdeterminowane dążenie Chin do samowystarczalności technologicznej, kampania, która obecnie wyraźnie obejmuje umacnianie strategii wokół open-source AI, można częściowo rozumieć jako odpowiedź na utrzymujące się amerykańskie kontrole eksportu ukierunkowane na zaawansowany sprzęt komputerowy i półprzewodniki, środki wdrożone z powodu amerykańskich obaw dotyczących bezpieczeństwa narodowego, konkurencyjności gospodarczej i ochrony własności intelektualnej sięgających kilku lat wstecz. Środki zaradcze Chin, w tym przyjęcie open source, odzwierciedlają szerszą, nasilającą się strategiczną rywalizację o supremację technologiczną między dwoma globalnymi mocarstwami. UE tymczasem zazwyczaj dochodzi swojego wpływu w tym wyścigu nie poprzez bezpośrednią konkurencję technologiczną na tę samą skalę, ale poprzez ustalanie globalnych norm skoncentrowanych na ochronie praw podstawowych, prywatności i wartości demokratycznych, takich jak sprawiedliwość i odpowiedzialność algorytmiczna – standardów, które rzeczywiście ukształtowały politykę głównych globalnych firm technologicznych.
Jednakże, agresywnie pozycjonując się jako lider i orędownik open-source AI, Chiny sprytnie przekształcają wyzwanie – ograniczony dostęp do niektórych zachodnich technologii – w strategiczną szansę. Skutecznie tworzą i promują własną, odrębną wersję otwartości AI dla globalnej społeczności, szczególnie dla krajów rozwijających się poszukujących dostępnych narzędzi AI. Pojawienie się zdolnych chińskich modeli, takich jak R1 firmy DeepSeek, obok ofert innych krajowych gigantów technologicznych, takich jak Alibaba, zaczyna zmieniać globalną dynamikę. Potencjalnie zmniejsza to globalny apetyt na wyłącznie zamknięte, zastrzeżone modele AI, zwłaszcza jeśli otwarte alternatywy wydają się bardziej dostępne lub opłacalne. DeepSeek, na przykład, wydał mniejsze, mniej wymagające obliczeniowo modele odpowiednie dla urządzeń o ograniczonej mocy obliczeniowej. Platformy takie jak Hugging Face, główny ośrodek rozwoju AI, podobno zaczęły analizować i replikować aspekty metod treningowych DeepSeek-R1 w celu ulepszenia własnych modeli. Nawet zachodni giganci technologiczni, tacy jak Microsoft, OpenAI i Meta, coraz częściej badają techniki takie jak destylacja modeli, która zyskała na znaczeniu częściowo dzięki rozwojowi DeepSeek.
Ten ewoluujący krajobraz ujawnia, że Chiny proaktywnie rozwijają globalną dyskusję wokół otwartości AI, zmuszając Stany Zjednoczone, po raz pierwszy, do reagowania i dostosowywania się do tego dyskursu. Jednocześnie UE pozostaje nieco uwięziona w stanie prawnej i regulacyjnej inercji w odniesieniu do open source. Ta asymetria tworzy zauważalną nierównowagę sił specyficznie w kluczowej dziedzinie zarządzania i proliferacji open-source AI.
Co kluczowe, wersja open-source AI propagowana przez Chiny niesie ze sobą znaczące obawy dla społeczeństw demokratycznych. Wydaje się, że CCP strategicznie wdraża system ‘dwutorowy’: zachęcając do względnej otwartości i współpracy między deweloperami i firmami AI w celu pobudzenia innowacji, jednocześnie osadzając kontrole i ograniczenia w modelach publicznych w celu ograniczenia przepływu informacji i wolności słowa. Ta ‘otwartość’ jest silnie uwarunkowana ustalonymi wzorcami kontroli technologicznej Chin, często wymagając, aby dane wejściowe i wyjściowe modelu były zgodne z narracjami usankcjonowanymi przez państwo, wartościami CCP i projektowały pozytywny wizerunek narodowy. Nawet w ramach globalnie zorientowanych Ram Zarządzania Bezpieczeństwem AI, gdzie chińskie władze otwarcie przyjmują zasady open-source, znajduje się wymowny język o treściach generowanych przez AI stanowiących zagrożenie dla ‘bezpieczeństwa ideologicznego’ – wyraźny sygnał nieodłącznych ograniczeń CCP dotyczących wolności myśli i słowa.
Bez solidnych, alternatywnych ram opartych na ochronie zasad demokratycznych i podstawowych praw człowieka, świat ryzykuje powszechne powielanie i przyjmowanie bardziej restrykcyjnej interpretacji open-source AI przez Chiny. Reżimy autorytarne, a potencjalnie nawet podmioty niepaństwowe na całym świecie, mogłyby łatwo budować na tych modelach, umożliwiając zaawansowaną cenzurę i nadzór, jednocześnie myląco twierdząc, że jedynie promują dostępność technologiczną. Skupianie się wyłącznie na dorównaniu wydajności technologicznej Chin jest zatem niewystarczające. Demokracje muszą odpowiedzieć strategicznie, przejmując inicjatywę w ustanawianiu i promowaniu demokratycznego zarządzania dla ery open-source AI.
Wytyczanie Transatlantyckiej Ścieżki Naprzód
Obecna trajektoria wymaga zdecydowanych działań i odnowionej współpracy między wiodącymi demokracjami świata. Stany Zjednoczone i Unia Europejska powinny poważnie rozważyć rozpoczęcie strategii dyplomacji open-source. Obejmuje to proaktywne promowanie rozwoju i udostępniania zdolnych, godnych zaufania i szanujących prawa modeli AI na całym świecie jako przeciwwagidla autorytarnych alternatyw. Kluczowe dla tego wysiłku jest stworzenie jednolitych ram zarządzania dla open-source AI, opracowanych wspólnie przez USA i UE.
Aby skutecznie kształtować demokratyczną przyszłość AI, ustanowienie dedykowanej transatlantyckiej grupy roboczej ds. open-source AI jest kluczowym następnym krokiem. Grupa ta powinna wykorzystywać istniejące struktury tam, gdzie jest to właściwe, takie jak Global Partnership on Artificial Intelligence (GPAI), ale musi kluczowo zapewnić aktywne uczestnictwo i wkład wiodących firm technologicznych, badaczy akademickich i ekspertów społeczeństwa obywatelskiego z obu stron Atlantyku w całym procesie opracowywania ram. To inkluzywne podejście jest niezbędne do stworzenia standardów, które są zarówno pryncypialne, jak i praktyczne.
Po drugie, zarówno Stany Zjednoczone, jak i UE muszą przeznaczyć konkretne zasoby na realizację tej wizji. Oznacza to strategiczne kierowanie finansowania do instytucji akademickich, laboratoriów badawczych i innowacyjnych startupów specjalnie skoncentrowanych na rozwijaniu modeli open-source AI, które wyraźnie są zgodne z wartościami demokratycznymi. Kluczowe cechy takich modeli obejmowałyby:
- Przejrzystość w projektowaniu i danych treningowych.
- Solidne zabezpieczenia przed cenzurą i manipulacją.
- Mechanizmy odpowiedzialności i łagodzenia stronniczości.
- Wbudowany szacunek dla prywatności i praw podstawowych.
Promowanie tych demokratycznych modeli wymaga wyraźnego uznania ze strony decydentów politycznych zarówno w Waszyngtonie, jak i Brukseli, że długoterminowe korzyści strategiczne płynące ze wspierania globalnego ekosystemu opartego na tych zasadach znacznie przewyższają postrzegane krótkoterminowe ryzyka związane z otwartością. Jednocześnie UE musi bardziej zdecydowanie wykorzystać swoją ugruntowaną sprawność regulacyjną w tej konkretnej dziedzinie. Utrzymując swoje zaangażowanie w wysokie standardy, Bruksela musi przezwyciężyć swoje wahanie dotyczące prawnej definicji open-source AI i działać szybciej, aby ustanowić jasne wytyczne i zachęty, przeciwdziałając w ten sposób rosnącemu impetowi Chin w kształtowaniu globalnych norm. Przyjęcie pewnego stopnia zarządzanej niepewności może być konieczne, aby uniknąć dalszej utraty pozycji.
Chociaż stosunki transatlantyckie mogą napotykać okresowe turbulencje na różnych frontach, wyzwanie związane z dominacją Chin w dziedzinie open-source AI podkreśla absolutną konieczność współpracy USA-UE ponad konkurencją w tej dziedzinie. Odzyskanie przywództwa w tej kluczowej arenie technologicznej wymaga skoordynowanej, przyszłościowej inicjatywy transatlantyckiej. Inicjatywa ta musi integrować proaktywne opracowywanie polityki, ukierunkowane finansowanie badań i wsparcie dla innowacji, wszystko to w celu ustanowienia globalnego standardu dla przyszłości AI, która jest autentycznie szanująca prawa, przejrzysta, kreatywna i wzmacniająca dla ludzi na całym świecie. Czas na niezdecydowaną obserwację minął; nadszedł moment na zdecydowane, zjednoczone działanie.