China's AI-opmars: Startup schokt Silicon Valley

De Mythe van Onaantastbare Amerikaanse Innovatie Brokkelt Af

Jarenlang heerste er een comfortabel narratief in discussies die de economische motoren van de Verenigde Staten en China vergeleken. De VS, zo ging het verhaal, was de bron van ware innovatie, de pionier die de koers uitzette aan de technologische grens. China, in deze vertelling, was de ijverige, misschien afgeleide, volger – bedreven in iteratie, imitatie en uiteindelijk het produceren van goedkopere versies van Amerikaanse doorbraken. Deze visie, soms botter geformuleerd als ‘China imiteert’, leek bijzonder diepgeworteld op het gebied van Kunstmatige Intelligentie (AI). Hier leken Amerikaanse techgiganten, overladen met geld en magneten voor wereldwijd talent, een onoverbrugbare voorsprong te hebben. Chinese bedrijven, ondanks hun inspanningen, leken consequent een stap achter te lopen.

Die lang gekoesterde aanname wankelde niet alleen; ze brak dramatisch in januari. De bron van de beving was niet een van de gevestigde reuzen, maar een relatief onbekende startup gevestigd in Hangzhou genaamd DeepSeek. De onthulling van R1, een ‘redenerend’ groot taalmodel (LLM), veroorzaakte schokgolven in de industrie. De reden? R1 bleef niet alleen achter bij zijn Amerikaanse tegenhanger, OpenAI’s o1 (slechts maanden eerder uitgebracht); het evenaarde diens prestaties. Deze prestatie alleen al zou opmerkelijk zijn geweest, maar twee extra factoren maakten het tot een seismische gebeurtenis: R1 leek bijna van de ene op de andere dag te materialiseren, en het werd ontwikkeld met verbazingwekkende efficiëntie. DeepSeek onthulde dat de laatste ‘trainingsrun’ voor V3, R1’s directe voorganger, slechts $6 miljoen kostte. Om dat cijfer in perspectief te plaatsen, noemde Andrej Karpathy, een voormalige AI-wetenschapper bij Tesla, het botweg ‘een lachertje van een budget’ vergeleken met de tientallen, zelfs honderden miljoenen die werden geïnvesteerd in het trainen van vergelijkbare Amerikaanse modellen.

De gevolgen waren onmiddellijk en immens. Terwijl de downloads van R1 omhoogschoten, golfde paniek door Wall Street. Investeerders, die plotseling twijfelden aan de veronderstelde langetermijndominantie van Amerikaanse tech, haastten zich naar de uitgang. Meer dan $1 biljoen aan marktwaarde verdampte van de aandelen van industrietitanen zoals Nvidia en Microsoft. De weerklank bereikte de hoogste niveaus van het leiderschap in Silicon Valley. OpenAI’s CEO, Sam Altman, uitte publiekelijk zijn bezorgdheid en opperde zelfs het idee om over te stappen op een open-source model – precies het pad dat DeepSeek had gekozen. Door zijn model publiekelijk beschikbaar en aanpasbaar te maken, verlaagde DeepSeek drastisch de toegangsdrempel en de gebruikskosten voor anderen, een zet die krachtig resoneerde.

‘Een aanzienlijk aantal van ons, waaronder ikzelf, heeft China’s capaciteit om dit soort baanbrekende doorbraken te genereren fundamenteel verkeerd ingeschat’, geeft Jeffrey Ding toe, een assistent-professor politieke wetenschappen aan de George Washington University en de inzichtelijke auteur achter de ChinAI-nieuwsbrief. Het narratief was geruststellend geweest, maar de realiteit bleek veel complexer.

Van Onderschatting naar Urgente Herbeoordeling

Terwijl onrust de Amerikaanse tech- en investeringsgemeenschappen doordrong, was de stemming in China duidelijk anders. DeepSeek’s oprichter, Liang Wenfeng, werd gekatapulteerd naar de hoogste echelons van de Chinese zakelijke invloed en verzekerde zich van een prestigieuze zetel tijdens een bijeenkomst in februari met president Xi Jinping. Hij deelde de kamer met gevestigde grootheden zoals Alibaba’s Jack Ma en Huawei’s Ren Zhengfei – een duidelijk signaal van staatsgoedkeuring. Deze erkenning op hoog niveau was niet louter symbolisch. Grote Chinese bedrijven, waaronder leider in elektrische voertuigen BYD en apparatengigant Midea, kondigden snel plannen aan om DeepSeek’s krachtige en kosteneffectieve AI in hun productlijnen te integreren.

Dit plotselinge succes zorgde voor een broodnodige impuls van optimisme in een Chinese economie die worstelde met wijdverbreid pessimisme. ‘DeepSeek heeft het potentieel om de economie eigenhandig nieuw leven in te blazen op manieren die overheidsinitiatieven moeilijk konden bereiken’, observeert Paul Triolo, die de analyse van technologiebeleid leidt bij het adviesbureau DGA–Albright Stonebridge Group. De startup werd een symbool van inheemse innovatie die in staat is om op het wereldtoneel te concurreren.

Het is echter cruciaal om te begrijpen dat DeepSeek geen geïsoleerd fenomeen is. Het kwam voort uit een dynamische en snel evoluerende Chinese AI-sector die veel Amerikaanse waarnemers grotendeels over het hoofd hadden gezien. Gevestigde tech-krachtpatsers zoals Alibaba en ByteDance (het moederbedrijf van TikTok) hebben hun eigen AI-modellen uitgebracht, waarvan sommige Westerse tegenhangers hebben overtroffen op kritieke redeneerbenchmarks. Naast deze reuzen is er een levendig ecosysteem van kleinere, wendbare startups – soms ‘AI-draken’ of ‘AI-tijgers’ genoemd – die actief China’s merk van efficiënte AI inzetten in praktische toepassingen, zoals het aandrijven van mobiele apps, geavanceerde AI-agenten en steeds capabelere robots.

Deze heropleving is niet onopgemerkt gebleven bij investeerders, die nu het landschap opnieuw beoordelen. Kapitaal stroomt terug naar Chinese technologieaandelen. De Hang Seng Tech Index, een belangrijke barometer die techbedrijven volgt die genoteerd zijn in Hong Kong, is 35% gestegen year to date. Aan de leiding van deze rally staan bedrijven die direct of indirect profiteren van de AI-boom: Alibaba, een grote speler in cloud computing en AI-modelontwikkeling; Kuaishou, de maker van het indrukwekkende tekst-naar-video AI-model Kling; en SMIC, China’s aangewezen ‘nationale kampioen’ in de productie van halfgeleiders, die een vitale rol speelt bij het leveren van binnenlands geproduceerde AI-chips aan Huawei.

China's Beproefde Draaiboek: Het Voordeel van de Snelle Volger

Hoewel de snelle opkomst van DeepSeek veel investeerders overrompelde, herkenden doorgewinterde waarnemers van China’s economische traject bekende patronen. De AI-sector lijkt klaar te staan om de nieuwste industrie te worden waar China zijn ‘fast follower’-strategie gebruikt om pariteit te bereiken, en mogelijk wereldleiderschap. Dit is geen nieuw fenomeen. Overweeg het volgende:

• Hernieuwbare Energie: Chinese fabrikanten domineren de wereldwijde toeleveringsketens voor zonnepanelen en windturbines, kritieke componenten in de wereldwijde verschuiving naar schonere energie.
• Elektrische Voertuigen: De opkomst van Chinese EV-makers heeft het autolandschap getransformeerd, waardoor China ‘s werelds grootste auto-exporteur is geworden. Zelfs EV’s geproduceerd door Westerse merken zijn vaak sterk afhankelijk van in China gemaakte batterijen.
• Andere Grenzen: Op gebieden zo divers als commerciële drones, industriële robotica en biotechnologie hebben Chinese bedrijven zich gevestigd als geduchte wereldwijde concurrenten.

Sceptici in het Westen proberen deze successen vaak af te doen, door ze voornamelijk toe te schrijven aan oneerlijke voordelen zoals aanzienlijke overheidssubsidies, diefstal van intellectueel eigendom, illegale smokkel of schendingen van exportcontroles. Hoewel deze factoren in specifieke gevallen een rol kunnen spelen, zien ze de meer fundamentele en duurzame drijfveren van China’s technologische concurrentievermogen over het hoofd. Deze blijvende sterke punten omvatten:

• Een Uitgebreid Productie-ecosysteem: China’s ongeëvenaarde industriële basis biedt de schaal en infrastructuur die nodig zijn om nieuwe technologieën snel te commercialiseren en massaal te produceren.
• Strategische Emulatie: Een ingebakken bereidheid om te leren van, aan te passen aan en te verbeteren op innovaties die elders zijn ontwikkeld, stelt Chinese bedrijven in staat om technologische kloven snel te dichten.
• Een Diep Talentreservoir: China produceert jaarlijks een enorm aantal ingenieurs en technische experts, wat het menselijk kapitaal levert dat nodig is om innovatie te voeden.
• Proactieve Overheidsondersteuning: De Chinese staat fungeert vaak als een krachtige katalysator, door financiering te verstrekken, strategische prioriteiten te stellen en actief binnenlandse industrieën te promoten.

Keyu Jin, een econoom en auteur van The New China Playbook, biedt een genuanceerd perspectief op China’s innovatiestijl. Ze suggereert dat deze vaak meer gericht is op ‘op maat gemaakt probleemoplossen’ dan op het ‘doorbraak-, systeembrede denken’ dat vaak wordt geassocieerd met Amerikaanse innovatiehubs. Deze pragmatische aanpak, die prioriteit geeft aan gerichte, ‘goed genoeg’-oplossingen, stelt Chinese bedrijven in staat uit te blinken in de massaproductie van geavanceerde technologie – zoals DeepSeek’s R1 – die de voorhoede benadert en tegelijkertijd opmerkelijk betaalbaar blijft. Terwijl Westerse bedrijven worstelen met de escalerende kosten van AI-ontwikkeling en -implementatie, positioneert China zich om precies te bieden wat een kostenbewuste wereldmarkt vraagt.

Navigeren door Tegenwind: Van Harde Aanpak naar Comeback

De huidige AI-boom in China vertegenwoordigt een opmerkelijke ommekeer ten opzichte van slechts een paar jaar geleden. Nog in 2022 was de conventionele wijsheid dat China voorbestemd was om aanzienlijk achter te lopen op de VS op het gebied van kunstmatige intelligentie. Deze perceptie werd gevoed door Beijing’s ingrijpende regelgevende harde aanpak van zijn binnenlandse techsector, gestart in 2020. Politieke leiders, bezorgd over de groeiende macht en vermeende onverantwoordelijkheid van techgiganten, implementeerden maatregelen die groei en innovatie onderdrukten. Strengere regelgeving inzake gegevensprivacy, bijvoorbeeld, droogde effectief de eens zo productieve pijplijn van Chinese tech-IPO’s op internationale beurzen op.

De release van OpenAI’s ChatGPT eind 2022 belichtte de vermeende kloof scherp. Latere LLM’s ontwikkeld door Chinese bedrijven slaagden er over het algemeen niet in om de capaciteiten van ChatGPT te evenaren, zelfs niet wanneer ze uitsluitend in de Chinese taal opereerden. Deze uitdagingen werden verergerd door strenge Amerikaanse exportcontroles, specifiek gericht op de hoogwaardige Nvidia AI-chips die essentieel zijn voor het trainen en draaien van geavanceerde LLM’s. De toegang tot deze kritieke hardware werd ernstig beperkt voor Chinese bedrijven, wat de Amerikaanse voorsprong leek te bevestigen.

Echter, volgens waarnemers zoals Jeffrey Ding, begon het narratief subtiel te verschuiven rond de herfst van 2024. ‘Je begon de kloof te zien verkleinen’, merkt hij op, waarbij hij vooral vooruitgang benadrukt binnen de open-source gemeenschap. Chinese bedrijven zagen een kans. Ze begonnen ‘te optimaliseren voor kleinere modellen die efficiënter konden worden getraind’, waarbij ze de noodzaak voor de krachtigste, beperkte hardware omzeilden en zich in plaats daarvan concentreerden op slimme softwareoptimalisatie en toegankelijkheid.

Tegelijkertijd, onder het oppervlak van regelgevende tegenwind, broedde China’s AI-sector stilletjes opeenvolgende golven van innovatieve startups uit. De eerste groep omvatte de ‘kleine draken’ – bedrijven zoals SenseTime en Megvii die gespecialiseerd waren in machine learning en computer vision, die aanzienlijke internationale aandacht trokken. Toen de focus verschoof naar generatieve AI, ontstond er een nieuwe groep: de ‘AI-tijgers’, bestaande uit bedrijven zoals Baichuan, Moonshot, MiniMax en Zhipu. Nu worden zelfs deze opmerkelijke spelers enigszins overschaduwd door de nieuwste generatie ‘draken’, een cluster van zes veelbelovende startups gevestigd in Hangzhou, met DeepSeek aan kop.

De Anatomie van China's AI-Acceleratie

Hangzhou, de uitgestrekte metropool die vooral bekend staat als de geboorteplaats van Alibaba, is onverwacht naar voren gekomen als de smeltkroes van China’s huidige AI-revolutie. Haar unieke positionering biedt verschillende voordelen. ‘Het profiteert ervan voldoende ver van Beijing te zijn om omslachtige bureaucratische hindernissen te omzeilen’, legt Grace Shao uit, oprichter van het AI-adviesbureau Proem. ‘Toch geniet het van de nabijheid van Shanghai, wat de toegang tot internationaal kapitaal en talent vergemakkelijkt.’ Bovendien beschikt Hangzhou over een ‘extreem sterke talentenpool, die door de jaren heen is gecultiveerd door de aanwezigheid van techgiganten zoals Alibaba, NetEase en anderen’, voegt Shao toe. Alibaba zelf heeft een belangrijke rol gespeeld bij het koesteren van de open-source omgeving; opmerkelijk genoeg werden de top 10 LLM’s gerangschikt op prestaties op Hugging Face, een toonaangevend open-source AI-platform, getraind met Alibaba’s eigen Tongyi Qianwen-modellen.

Verschillende sleutelfactoren liggen ten grondslag aan China’s vermogen om zo snel in te halen in de AI-race:

1. Ongeëvenaarde Schaal: China’s enorme omvang biedt een inherent voordeel. Shao wijst erop dat DeepSeek bijna van de ene op de andere dag een monumentale toename van zijn gebruikersbestand ervoer toen Tencent, de exploitant van de alomtegenwoordige WeChat super-app, DeepSeek’s LLM integreerde, waardoor het beschikbaar werd voor zijn meer dan een miljard gebruikers. Dit transformeerde de startup onmiddellijk tot een begrip binnen China’s uitgestrekte digitale ecosysteem.
2. Gecoördineerde Staatsstrategie: De rol van de overheid reikt verder dan louter regulering; ze vormt actief het innovatielandschap. Door middel van gericht beleid, financiële prikkels en regelgevende kaders bevorderen ambtenaren een ‘staatsgecoördineerd’ innovatiesysteem. De particuliere sector stemt zich over het algemeen af op de prioriteiten die binnen dit systeem zijn vastgesteld. De overheid fungeert effectief als een ‘cheerleader’, volgens Triolo. ‘Wanneer Liang Wenfeng ontmoetingen heeft met Premier Li Qiang en President Xi Jinping, zendt dat een krachtig signaal uit door het hele systeem’, legt hij uit. Deze goedkeuring op hoog niveau in februari veroorzaakte een cascade-effect: staatsbedrijven in de telecomsector omarmden DeepSeek’s LLM’s, gevolgd door tech- en consumentengiganten, en ten slotte ondersteunende lokale overheidsinitiatieven.
3. Exportcontroles als Onbedoelde Katalysator: Ironisch genoeg hebben de Amerikaanse beperkingen die gericht waren op het verlammen van China’s AI-vooruitgang mogelijk onbedoeld binnenlandse innovatie gestimuleerd. ‘Financiering veiligstellen is nooit ons primaire obstakel geweest; de verboden op zendingen van geavanceerde chips zijn de echte uitdaging’, vertelde Liang Wenfeng vorig jaar openhartig aan Chinese media. Jarenlang kwijnde China’s binnenlandse chipindustrie weg omdat superieure alternatieven gemakkelijk verkrijgbaar waren bij buitenlandse leveranciers. Echter, de Amerikaanse handelsbeperkingen ‘mobiliseerden de hele natie om de voorhoede na te streven’, betoogt econoom Keyu Jin. Telecomgigant Huawei, ondanks intense Amerikaanse druk, is naar voren gekomen als een spil in China’s inspanning om een zelfvoorzienende toeleveringsketen voor geavanceerde chips op te bouwen. Zijn Ascend AI-chips, hoewel misschien nog niet de topprestaties van Nvidia evenarend, worden steeds vaker gebruikt door startups zoals DeepSeek voor ‘inferentie’ – de cruciale taak van het draaien van getrainde AI-modellen in real-world toepassingen.
4. Overvloedig en Evoluerend Talent: China’s universiteiten produceren een stortvloed aan gepassioneerde en bekwame ingenieurs die graag willen bijdragen aan het AI-veld. Hoewel sommige sleutelfiguren bij bedrijven zoals DeepSeek Westerse training hebben genoten, benadrukt Triolo een significante trend: ‘Liang Wenfeng rekruteerde actief top-tier jong talent zonder eerdere ervaring in het Westen, individuen die niet zijn opgeleid aan instellingen zoals MIT of Stanford.’ Hij voegt eraan toe dat bezoekende CEO’s consequent ‘onder de indruk zijn van het kaliber van individuen die afstuderen aan tweede-, derde- en zelfs vierderangs universiteiten in China. Het vinden van die diepte en kwantiteit aan ruw talent is uitdagend in de VS.’ Bovendien detecteren waarnemers zoals Grace Shao een voelbare mentaliteitsverandering onder China’s ‘post-jaren 90 generatie’ oprichters. Terwijl oudere generaties misschien tevreden waren met ‘kopiëren, maar verbeteren’, suggereert Shao, ‘zien de ondernemers van vandaag open-source niet alleen als een tactiek, maar als een filosofische keuze. Er is een groeiend vertrouwen dat China originele oplossingen kan en moet innoveren, niet alleen bestaande repliceren.’

Aanhoudende Hordes op het Pad naar Dominantie

Ondanks de opmerkelijke vooruitgang die wordt geïllustreerd door het succes van DeepSeek, is het voorbarig om te verklaren dat China voorbestemd is om hetzelfde niveau van wereldwijde dominantie in AI te bereiken als het momenteel geniet in sectoren zoals de productie van zonnepanelen of elektrische voertuigen. Er blijven aanzienlijke obstakels bestaan, die schaduwen werpen over het langetermijntraject.

Misschien ligt de meest geduchte uitdaging in de onderontwikkelde staat van China’s kapitaalmarkten, met name wat betreft kansen voor tech-startups. De regelgevende harde aanpak van begin jaren 2020 deelde een zware klap uit aan een al relatief trage binnenlandse durfkapitaalscene, waardoor de activiteit bijna tot stilstand kwam. Dit werd verergerd door toenemende geopolitieke spanningen tussen Beijing en Washington, waardoor veel buitenlandse durfinvesteerders hun blootstelling aan Chinese tech aanzienlijk verminderden. Het financieringsverhaal van DeepSeek zelf is illustratief: bij gebrek aan traditionele durfkapitaalsteun, vertrouwde het op de aanzienlijke financiële middelen van zijn moedermaatschappij, een hedgefonds. Deze afhankelijkheid van onconventionele financieringsbronnen benadrukt de moeilijkheden waarmee veel andere veelbelovende AI-startups worden geconfronteerd bij het veiligstellen van het kapitaal dat nodig is voor groei en schaalvergroting.

Bovendien zijn China’s binnenlandse beurzen historisch terughoudend geweest om onrendabele startups te noteren, een veelvoorkomend kenmerk van techbedrijven in een vroeg stadium die zwaar investeren in onderzoek en ontwikkeling. Gedurende een periode keken veelbelovende Chinese bedrijven naar New York voor hun Initial Public Offerings (IPO’s), op zoek naar toegang tot diepere kapitaalpools en meer meegaande noteringsvereisten. Echter, toegenomen toezicht van regelgevers in zowel Washington als Beijing heeft deze vitale grensoverschrijdende kapitaalstroom grotendeels verstikt. ‘De kapitaalmarkten blijven diep onderontwikkeld, onvolwassen en gebrekkig aan liquiditeit’, stelt Triolo botweg. ‘Dit vertegenwoordigt een grote bottleneck. Het is een probleem dat tot diep in de nacht in Beijing grote zorgen baart.’

Het Chinese leiderschap erkende deze kritieke zwakte en gaf tijdens de jaarlijkse ‘Two Sessions’ politieke bijeenkomst in maart aan te willen ingrijpen. Beijing onthulde plannen om een ‘nationaal durfkapitaal begeleidingsfonds’ op te richten met de taak om een duizelingwekkende 1 biljoen Chinese yuan (ongeveer $138 miljard) te mobiliseren, specifiek gericht op ‘harde technologie’-sectoren zoals AI. Deze stap vertegenwoordigt een stilzwijgende erkenning dat de particuliere sector alleen de financieringskloof niet kan overbruggen en aanzienlijke staatsgestuurde steun nodig heeft om wereldwijd concurrerende tech-ondernemingen te koesteren.

Het Wereldwijde Spel: Open Source en Opkomende Markten

Zelfs met kapitaaluitdagingen suggereert het traject van Chinese AI-startups dat ze mogelijk niet de kolossale financieringsrondes nodig hebben die typisch zijn in Silicon Valley om een significante wereldwijde impact te maken. De strategische omarming van open-source ontwikkeling, actief ondersteund door Chinese functionarissen en gepromoot door bedrijven zoals Alibaba, biedt een potentieel kapitaalefficiënter pad. Door open ecosystemen te bevorderen, streven ze ernaar bredere adoptie van in China ontwikkelde AI-technologieën aan te moedigen, door ze in te bedden in verschillende applicaties en platforms. Bedrijven zoals Alibaba zien ook een commercieel voordeel, met het argument dat bloeiende open-source modellen uiteindelijk meer klanten naar hun bredere cloud computing- en service-ecosystemen zullen leiden.

Hoewel AI-modellen afkomstig uit China mogelijk hindernissen ondervinden bij het verkrijgen van wijdverspreide adoptie binnen de Verenigde Staten, met name onder mogelijk meer protectionistisch handelsbeleid, zou hun aantrekkingskracht aanzienlijk kunnen zijn in andere delen van de wereld. DeepSeek’s nadruk op efficiëntie en openheid presenteert een overtuigend alternatief voor de dure, propriëtaire modellen die de voorkeur genieten van toonaangevende Amerikaanse spelers zoals OpenAI. Deze aanpak kan sterk resoneren in opkomende markten in Azië, Afrika en Latijns-Amerika – regio’s die vaak worden gekenmerkt door overvloedige vindingrijkheid maar beperkt worden door beperkte computerbronnen en kapitaal.

Chinese bedrijven hebben al aangetoond dat ze buitenlandse markten effectief kunnen penetreren door betrouwbare, goedkopere alternatieven aan te bieden in verschillende technologiesectoren: betaalbare zonnepanelen, budgetvriendelijke elektrische voertuigen en feature-rijke smartphones tegen concurrerende prijzen. Als innovators zoals DeepSeek en gevestigde spelers zoals Alibaba erin slagen de afhankelijkheid van de duurste, high-end computerinfrastructuur voor effectieve AI verder te verminderen, zouden de uitgestrekte markten die de ‘Global South’ vormen heel goed kunnen kiezen voor de meest capabele AI die ze zich kunnen veroorloven, in plaats van te streven naar de absolute voorhoede die door Westerse bedrijven tegen een premium prijs wordt aangeboden. De strijd om AI-suprematie zou steeds meer niet alleen op prestatiebenchmarks kunnen worden uitgevochten, maar ook op toegankelijkheid en kosteneffectiviteit op wereldwijde schaal.