Dunia digital bergerak sepantas kilat, dan ini paling ketara dalam alam kecerdasan buatan. Dalam masa sehari sahaja selepas OpenAI melancarkan keupayaan penjanaan imej terkininya yang disepadukan ke dalam ChatGPT, platform media sosial menjadi kanvas untuk trend artistik yang aneh, namun serta-merta dikenali: meme dan imej yang dihasilkan dalam gaya Studio Ghibli yang tersendiri dan aneh. Rumah animasi Jepun yang dikasihi ini, kuasa kreatif di sebalik khazanah sinematik seperti ‘My Neighbor Totoro’ dan pemenang Anugerah Akademi ‘Spirited Away’, tiba-tiba mendapati estetikanya yang unik ditiru berulang kali, diaplikasikan kepada segala-galanya daripada bilionair teknologi hingga epik fantasi.
Fenomena itu tidaklah halus. Suapan dibanjiri dengan tafsiran ala Ghibli mengenai tokoh kontemporari dan alam fiksyen. Kita menyaksikan Elon Musk dibayangkan semula sebagai watak yang berpotensi mengembara melalui hutan mistik, babak dari ‘The Lord of the Rings’ diberi sentuhan anime yang lembut dan seperti lukisan, malah bekas Presiden A.S., Donald Trump, digambarkan melalui lensa artistik khusus ini. Trend ini mendapat tarikan sehingga CEO OpenAI sendiri, Sam Altman, kelihatan menggunakan potret gaya Ghibli, kemungkinan dijana oleh alat yang mencetuskan perbincangan itu, sebagai gambar profilnya. Mekanismenya kelihatan mudah: pengguna memasukkan imej sedia ada ke dalam ChatGPT, mendorong AI untuk mentafsirkannya semula dalam gaya Ghibli yang ikonik. Ledakan peniruan gaya ini, walaupun menjana hiburan tular, serta-merta menimbulkan semula kebimbangan mendalam mengenai kecerdasan buatan dan hak harta intelek.
Percikan Tular dan Gemaannya
Ini bukanlah kali pertama ciri AI baharu menyebabkan riak berkaitan manipulasi imej dan hak cipta. Kemas kini GPT-4o OpenAI, yang membolehkan transformasi gaya ini, tiba tidak lama selepas Google memperkenalkan fungsi imej AI yang setanding dalam model Gemini Flashnya. Pelancaran itu juga mempunyai detik kemasyhuran tularnya pada awal Mac, walaupun atas sebab yang berbeza: pengguna mendapati kecekapannya dalam membuang tera air daripada imej, satu amalan yang secara langsung mencabar kawalan jurugambar dan artis ke atas karya mereka.
Perkembangan daripada gergasi teknologi seperti OpenAI dan Google ini menandakan lonjakan ketara dalam kebolehcapaian dan keupayaan penciptaan kandungan dipacu AI. Apa yang dahulunya memerlukan perisian khusus dan kemahiran artistik yang besar – meniru gaya visual yang kompleks – kini boleh dianggarkan dengan gesaan teks yang mudah. Taip ‘dalam gaya Studio Ghibli’, dan AI menurutinya. Walaupun pengguna gembira dengan kebaharuan dan potensi kreatif, kemudahan peniruan ini memberi tumpuan yang keras kepada persoalan asas yang menghantui industri AI: Bagaimanakah model berkuasa ini dilatih untuk mencapai peniruan sedemikian? Inti pati perkara itu terletak pada data yang dicerna oleh sistem ini. Adakah syarikat seperti OpenAI memberi makan algoritma mereka dengan sejumlah besar bahan berhak cipta, termasuk bingkai daripada filem Studio Ghibli, tanpa kebenaran atau pampasan? Dan yang penting, adakah latihan sedemikian merupakan pelanggaran hak cipta?
Di Sebalik Permukaan: Teka-teki Hak Cipta
Persoalan ini bukan sekadar akademik; ia membentuk asas kepada banyak pertempuran undang-undang berisiko tinggi yang sedang berlaku terhadap pembangun model AI generatif. Landskap undang-undang yang mengelilingi data latihan AI, secara ringkasnya, adalah keruh. Evan Brown, seorang peguam harta intelek yang bersekutu dengan firma guaman Neal & McDevitt, mencirikan situasi semasa sebagai beroperasi dalam ‘kawasan kelabu undang-undang’ yang ketara.
Satu perkara utama kerumitan ialah gaya artistik, secara tersendiri, secara amnya tidak dilindungi oleh undang-undang hak cipta. Hak cipta melindungi ekspresi khusus sesuatu idea – lukisan yang telah siap, novel yang ditulis, lagu yang dirakam, bingkai filem sebenar – bukan teknik asas, mood, atau elemen visual ciri yang membentuk ‘gaya’. Oleh itu, Brown menyatakan, OpenAI mungkin tidak melanggar undang-undang semata-mata dengan menghasilkan imej yang kelihatan seperti ia boleh datang dari Studio Ghibli. Tindakan menjana imej baharu dalam gaya tertentu bukanlah, pada zahirnya, pelanggaran hak cipta gaya itu sendiri.
Walau bagaimanapun, analisis tidak boleh berhenti di situ. Isu kritikal, seperti yang ditekankan oleh Brown, berkisar pada proses bagaimana AI belajar meniru gaya itu. Sangat mungkin, pakar berpendapat, bahawa mencapai peniruan gaya yang begitu tepat memerlukan model AI dilatih pada set data yang sangat besar, berpotensi termasuk berjuta-juta imej berhak cipta – mungkin juga bingkai langsung – daripada perpustakaan sinematik Ghibli. Tindakan menyalin karya-karya ini ke dalam pangkalan data latihan, walaupun untuk tujuan ‘pembelajaran’, boleh dianggap sebagai pelanggaran, tidak kira sama ada output akhir adalah salinan langsung mana-mana bingkai tunggal.
‘Ini benar-benar membawa kita kembali kepada persoalan asas yang telah berlegar sejak beberapa tahun kebelakangan ini,’ kata Brown dalam satu temu bual. ‘Apakah implikasi pelanggaran hak cipta sistem ini keluar, merangkak web, dan mencerna sejumlah besar kandungan yang berpotensi berhak cipta ke dalam pangkalan data latihan mereka?’ Cabaran undang-undang teras terletak pada menentukan sama ada fasa penyalinan awal ini, yang penting untuk fungsi AI, dibenarkan di bawah rangka kerja hak cipta sedia ada.
Tali Rentangan Penggunaan Saksama
Pembelaan utama yang sering digunakan oleh syarikat AI dalam konteks ini ialah doktrin penggunaan saksama (fair use). Penggunaan saksama ialah prinsip undang-undang yang kompleks dalam undang-undang hak cipta A.S. yang membenarkan penggunaan terhad bahan berhak cipta tanpa kebenaran daripada pemegang hak di bawah keadaan tertentu. Mahkamah biasanya menganalisis empat faktor untuk menentukan sama ada penggunaan tertentu layak sebagai penggunaan saksama:
- Tujuan dan sifat penggunaan: Adakah penggunaan itu transformatif (menambah makna atau mesej baharu)? Adakah ia komersial atau bukan untung/pendidikan? Syarikat AI berhujah bahawa model latihan adalah transformatif kerana AI mempelajari corak dan bukannya hanya menyimpan salinan, dan matlamat utamanya adalah untuk mencipta karya baharu. Pengkritik berhujah penggunaan itu sangat komersial dan sering bersaing secara langsung dengan pasaran untuk karya asal.
- Sifat karya berhak cipta: Menggunakan karya faktual secara amnya lebih disukai berbanding karya yang sangat kreatif. Latihan pada karya artistik seperti filem atau novel mungkin memberatkan terhadap penggunaan saksama. Filem Studio Ghibli, yang sangat asli dan kreatif, termasuk dalam kategori kedua.
- Jumlah dan kekukuhan bahagian yang digunakan: Berapa banyak karya asal yang disalin? Walaupun AI mungkin tidak menghasilkan semula keseluruhan filem, latihan mungkin melibatkan penyalinan sejumlah besar bingkai atau imej. Adakah menyalin berjuta-juta bingkai merupakan penggunaan bahagian ‘besar’ daripada karya Ghibli, walaupun tiada output tunggal meniru sebahagian besar? Ini kekal sebagai titik pertikaian.
- Kesan penggunaan terhadap potensi pasaran atau nilai karya berhak cipta: Adakah kandungan yang dijana AI menggantikan pasaran untuk karya asal atau terbitan berlesen? Jika pengguna boleh menjana imej gaya Ghibli atas permintaan, adakah itu mengurangkan nilai seni rasmi Ghibli, barangan, atau peluang pelesenan? Pencipta berhujah dengan lantang bahawa ia berlaku.
Pada masa ini, beberapa mahkamah sedang bergelut sama ada melatih model bahasa besar (LLM) dan penjana imej pada data berhak cipta merupakan penggunaan saksama. Tiada duluan undang-undang yang pasti secara khusus menangani konteks teknologi moden ini, menjadikan keputusannya sangat tidak menentu. Keputusan dalam kes-kes ini akan mempunyai implikasi mendalam untuk masa depan pembangunan AI dan industri kreatif.
Langkah Berhati-hati OpenAI: Polisi dan Amalan
Menavigasi medan undang-undang yang tidak menentu ini, OpenAI telah cuba menarik garisan di pasir, walaupun garisan itu kelihatan agak kabur apabila diteliti lebih dekat. Menurut kenyataan yang diberikan oleh jurucakap OpenAI kepada TechCrunch, polisi syarikat menetapkan bahawa ChatGPT harus menolak permintaan untuk meniru ‘gaya artis individu yang masih hidup’. Walau bagaimanapun, polisi yang sama secara eksplisit membenarkan peniruan ‘gaya studio yang lebih luas’.
Perbezaan ini serta-merta menimbulkan persoalan. Apakah yang membentuk ‘gaya studio yang lebih luas’ jika bukan visi agregat dan pelaksanaan artis utama yang dikaitkan dengan studio itu? Dalam kes Studio Ghibli, estetika studio itu berkait rapat dengan visi pengasas bersama dan pengarah utamanya, Hayao Miyazaki, yang merupakan seorang artis yang masih hidup. Bolehkah seseorang benar-benar memisahkan ‘gaya Ghibli’ daripada arahan, reka bentuk watak, dan kebimbangan tematik Miyazaki yang tersendiri? Polisi itu nampaknya bergantung pada perbezaan yang berpotensi dibuat-buat yang mungkin tidak bertahan di bawah penelitian, terutamanya apabila identiti studio itu begitu kuat terikat dengan pencipta tertentu yang boleh dikenal pasti.
Tambahan pula, fenomena Ghibli bukanlah insiden terpencil. Pengguna telah dengan mudah menunjukkan keupayaan penjana imej GPT-4o untuk meniru gaya lain yang boleh dikenali. Laporan muncul mengenai potret yang dicipta dalam gaya Dr. Seuss (Theodor Geisel, telah meninggal dunia, tetapi estetnya sangat melindungi gayanya yang tersendiri) dan foto peribadi yang dibayangkan semula dengan rupa dan rasa ciri Pixar Animation Studios. Ini menunjukkan bahawa keupayaan untuk peniruan gaya adalah luas, dan perbezaan polisi antara ‘artis yang masih hidup’ dan ‘gaya studio’ mungkin lebih merupakan langkah reaktif daripada sempadan yang kukuh secara teknikal atau konsisten secara etika. Pengujian merentasi pelbagai penjana imej AI mengesahkan pemerhatian: sementara yang lain seperti Gemini Google, Grok xAI, dan Playground.ai boleh mencuba peniruan gaya, lelaran terkini OpenAI kelihatan sangat mahir dalam menangkap nuansa estetika Studio Ghibli, menjadikannya titik fokus kontroversi semasa.
Ribut yang Mendatang: Landskap Litigasi
Imej Ghibli tular berfungsi sebagai ilustrasi jelas isu-isu di tengah-tengah pertempuran undang-undang utama yang sedang berjalan. Beberapa tuntutan mahkamah terkemuka mengadu pencipta dan penerbit terhadap pembangun AI, mencabar kesahihan amalan latihan mereka.
- The New York Times dan penerbit lain lwn. OpenAI: Kes mercu tanda ini mendakwa bahawa OpenAI terlibat dalam pelanggaran hak cipta besar-besaran dengan melatih modelnya, termasuk ChatGPT, pada berjuta-juta artikel berita berhak cipta tanpa kebenaran, atribusi, atau pembayaran. Penerbit berhujah bahawa ini menjejaskan model perniagaan mereka dan merupakan persaingan tidak adil.
- Authors Guild dan pengarang individu lwn. OpenAI dan Microsoft: Tuntutan serupa sedang diteruskan oleh pengarang yang berpendapat buku mereka disalin secara haram untuk melatih model bahasa besar.
- Artis lwn. Stability AI, Midjourney, DeviantArt: Artis visual telah memfailkan tuntutan mahkamah tindakan kelas terhadap syarikat penjanaan imej AI, dengan alasan karya mereka dikikis dari internet dan digunakan untuk latihan tanpa persetujuan, membolehkan AI menjana karya yang bersaing secara langsung dengan mereka.
- Getty Images lwn. Stability AI: Gergasi foto stok itu menyaman Stability AI kerana didakwa menyalin berjuta-juta imejnya, lengkap dengan tera air dalam beberapa kes, untuk melatih model Stable Diffusion.
Tuntutan mahkamah ini secara kolektif berhujah bahawa pengambilan bahan berhak cipta tanpa kebenaran untuk melatih model AI adalah pelanggaran hak eksklusif pemegang hak cipta untuk menghasilkan semula, mengedar, dan mencipta karya terbitan. Mereka bukan sahaja menuntut ganti rugi kewangan tetapi berpotensi injunksi yang boleh memaksa syarikat AI untuk melatih semula model mereka menggunakan hanya data berlesen yang betul – tugas yang akan menjadi sangat mahal dan memakan masa, berpotensi melumpuhkan keupayaan semasa mereka. Defendan, sebaliknya, sangat bergantung pada hujah penggunaan saksama dan menegaskan bahawa teknologi mereka memupuk inovasi dan mencipta bentuk ekspresi baharu.
Perlumbaan Senjata Teknologi lwn. Perhitungan Undang-undang
Walaupun ancaman undang-undang yang menjulang dan dilema etika yang jelas, kadar pembangunan AI tidak menunjukkan tanda-tanda perlahan. Syarikat seperti OpenAI dan Google terkunci dalam pertempuran kompetitif yang sengit, sentiasa mengeluarkan ciri dan model baharu untuk merebut bahagian pasaran dan menunjukkan keunggulan teknologi. Penggunaan pantas alat penjanaan imej canggih, yang mampu melakukan peniruan gaya yang sofistikated, nampaknya didorong oleh keinginan untuk menarik pengguna dan mempamerkan kemajuan, walaupun asas undang-undang masih goyah.
Fakta bahawa OpenAI mengalami permintaan yang begitu tinggi untuk alat imej baharunya sehingga terpaksa menangguhkan pelancaran kepada pengguna peringkat percuma menekankan daya tarikan dan keinginan orang ramai untuk terlibat dengan keupayaan ini. Bagi syarikat AI, penglibatan pengguna dan demonstrasi ciri-ciri canggih mungkin pada masa ini mengatasi potensi risiko undang-undang, atau mungkin ia adalah pertaruhan yang dikira bahawa undang-undang akhirnya akan menyesuaikan diri memihak kepada mereka, atau penyelesaian boleh dicapai.
Situasi ini menonjolkan ketegangan yang semakin meningkat antara pecutan eksponen keupayaan teknologi dan langkah rangka kerja undang-undang dan etika yang lebih sengaja dan terukur. Undang-undang sering ketinggalan di belakang teknologi, dan AI generatif memberikan cabaran yang sangat kompleks, memaksa masyarakat untuk mempertimbangkan semula tanggapan lama tentang kepengarangan, kreativiti, dan harta intelek dalam era digital.
Gema dan Duluan
Sejarah menawarkan persamaan di mana teknologi terobosan mengganggu norma hak cipta yang sedia ada. Kemunculan mesin fotokopi menimbulkan kebimbangan mengenai penduaan tanpa kebenaran. Piano pemain mencabar definisi hak persembahan muzik. Perakam kaset video (VCR) membawa kepada ‘kes Betamax’ yang menjadi mercu tanda (Sony Corp. of America lwn. Universal City Studios, Inc.), di mana Mahkamah Agung A.S. memutuskan bahawa merakam rancangan televisyen untuk tontonan kemudian (‘time-shifting’) merupakan penggunaan saksama, sebahagiannya kerana teknologi itu mempunyai kegunaan bukan pelanggaran yang besar. Kemudian, platform perkongsian muzik digital seperti Napster mencetuskan satu lagi gelombang pertempuran undang-undang mengenai pengedaran dalam talian dan pelanggaran hak cipta, akhirnya membawa kepada model pelesenan baharu seperti iTunes dan perkhidmatan penstriman.
Walaupun contoh sejarah ini menawarkan konteks, skala dan sifat AI generatif memberikan cabaran unik. Tidak seperti VCR, yang terutamanya membolehkan penyalinan peribadi, AI generatif mencipta kandungan baharu berdasarkan corak yang dipelajari daripada input berhak cipta yang berpotensi besar, menimbulkan persoalan berbeza tentang transformasi dan kemudaratan pasaran. Sama ada mahkamah akan mendapati latihan AI serupa dengan ‘time-shifting’ atau lebih serupa dengan pelanggaran besar-besaran yang difasilitasi oleh Napster masih belum dapat dilihat.
Masa Depan yang Belum Tertulis
Kegilaan semasa mengenai imej gaya Ghibli yang dijana AI adalah lebih daripada sekadar trend internet yang sekejap; ia adalah gejala perjuangan yang lebih besar dan berterusan untuk menentukan sempadan harta intelek dalam zaman kecerdasan buatan. Hasil daripada tuntutan mahkamah yang belum selesai, tindakan perundangan yang berpotensi, dan evolusi amalan industri (seperti perjanjian pelesenan untuk data latihan) akan membentuk trajektori pembangunan AI dan kesannya terhadap profesion kreatif untuk tahun-tahun akan datang.
Adakah mahkamah akan memutuskan bahawa latihan pada data berhak cipta memerlukan kebenaran dan pelesenan eksplisit, berpotensi memaksa penstrukturan semula model AI sedia ada yang mahal? Atau adakah mereka akan mendapati bahawa latihan sedemikian termasuk di bawah penggunaan saksama, membuka jalan untuk pembangunan pesat yang berterusan tetapi berpotensi menurunkan nilai kandungan ciptaan manusia? Bolehkah jalan tengah muncul, melibatkan skim pelesenan wajib baharu atau perjanjian seluruh industri?
Jawapannya masih sukar difahami. Apa yang jelas ialah kemudahan AI kini boleh meniru gaya artistik yang berbeza memaksa konfrontasi dengan persoalan asas tentang kreativiti, pemilikan, dan nilai yang kita letakkan pada ekspresi manusia. Meme Ghibli aneh yang membanjiri internet hanyalah permukaan yang menawan dan mudah dihadam bagi gunung ais undang-undang dan etika yang dalam dan kompleks, yang dimensi penuhnya baru mula kelihatan. Penyelesaian isu-isu ini akan menentukan bukan sahaja masa depan AI tetapi juga landskap untuk artis, penulis, pemuzik, dan pencipta semua jenis dalam dekad-dekad akan datang.