चीनच्या स्टार्टअप डीपसीकमुळे अमेरिकेच्या एआय नेतृत्वाला आव्हान

कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या शर्यतीत चीनची मुसंडी

कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या (Artificial Intelligence) क्षेत्रात सध्या मोठी स्पर्धा सुरू आहे. एकीकडे अमेरिका ‘स्टारगेट’ प्रकल्पांतर्गत 500 अब्ज डॉलर्सची गुंतवणूक करून जागतिक स्तरावर आपले वर्चस्व कायम ठेवण्याचा प्रयत्न करत आहे, तर दुसरीकडे चीनमधील ‘डीपसीक’ (DeepSeek) नावाच्या स्टार्टअप कंपनीने अमेरिकेला आव्हान दिले आहे. विशेष म्हणजे, डीपसीक ही कंपनी खूप कमी बजेटमध्ये काम करत आहे.

डीपसीकची यशस्वी कामगिरी

हँगझोऊस्थित डीपसीकने अलीकडेच ओपन-सोर्स एआय मॉडेलची मालिका सादर केली आहे. हे मॉडेल केवळ OpenAI च्या मॉडेलशी जुळणारे नाहीत, तर काही बाबतीत त्यांच्यापेक्षा सरस ठरले आहेत. डीपसीकने हे यश कमी खर्चात आणि अधिक कार्यक्षमतेने मिळवले आहे. या घटनेमुळे अमेरिकेच्या धोरणांवर आणि एआयच्या भविष्यावर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे.

एआय क्षेत्रातील बदल

सध्या एआय क्षेत्रात अमेरिकेतील काही मोठ्या कंपन्यांचे वर्चस्व आहे. या कंपन्यांनी भरपूर निधी आणि संसाधने वापरून अनेक शक्तिशाली मॉडेल विकसित केले आहेत. मात्र, डीपसीकच्या उदयानंतर हे चित्र बदलण्याची शक्यता आहे. डीपसीकने दाखवून दिले आहे की, कमी संसाधनांमध्येही उत्कृष्ट एआय विकसित करता येऊ शकते.

डीपसीकचे R1 मॉडेल

डीपसीकने नुकतेच R1 मॉडेल सादर केले आहे. कंपनीच्या दाव्यानुसार, हे मॉडेल OpenAI च्या o1 मॉडेलपेक्षा चांगले काम करते. विशेष म्हणजे, हे मॉडेल ओपन-सोर्स असल्यामुळे जगभरातील संशोधक आणि विकासक याचा वापर करू शकतात. R1 मॉडेल कोडिंग आणि तर्कसंगत विचार करण्यासारखी कामे उत्तम प्रकारे हाताळते.

कमी खर्चात मोठे यश

डीपसीकने V3 लार्ज-लँग्वेज मॉडेल केवळ 5.6 दशलक्ष डॉलर्समध्ये तयार केले, तर OpenAI च्या GPT-4 मॉडेलसाठी 100 दशलक्ष डॉलर्सपेक्षा जास्त खर्च आला होता. डीपसीकच्या V3 मॉडेलची तुलना OpenAI आणि अँथ्रोपिकच्या मॉडेलशी केली असता, डीपसीकचे मॉडेल त्यांच्या बरोबरीचे असल्याचे दिसून आले आहे. टेस्ला आणि OpenAI मध्ये काम केलेले प्रसिद्ध एआय संशोधक आंद्रेज कार्पेथी यांनी डीपसीकच्या या कामगिरीचे कौतुक केले आहे.

चीन सरकारचे प्रोत्साहन

डीपसीकच्या यशात चीन सरकारचाही मोठा वाटा आहे. कंपनीचे 40 वर्षीय संस्थापक लिआंग वेनफेंग यांनी नुकतीच चीनचे पंतप्रधान ली कियांग यांची भेट घेतली. या भेटीमध्ये चीनने तंत्रज्ञानाला प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि एआय क्षेत्रात पुढे जाण्यासाठी केलेल्या प्रयत्नांवर चर्चा झाली.

डीपसीकची पार्श्वभूमी

डीपसीकची सुरुवात 2019 मध्ये ‘हायफ्लायर’ नावाच्या एका चीनी हेज फंडमधून झाली. 2023 मध्ये डीपसीकला एक स्वतंत्र एआय स्टार्टअप म्हणून सुरू करण्यात आले. लिआंग वेनफेंग यांनी झेजियांग विद्यापीठातून एआयमध्ये शिक्षण घेतले आहे. त्यांनी अमेरिकेने निर्बंध लादण्यापूर्वी हजारो Nvidia AI चिप्स खरेदी केल्या होत्या, ज्यामुळे डीपसीकला संशोधन आणि विकासासाठी मोठी मदत झाली.

डीपसीकची कार्यक्षमता

तज्ज्ञांचे डीपसीकच्या कार्यक्षमतेबद्दल वेगवेगळे मत असले, तरी डीपसीकचे मॉडेल विशिष्ट हार्डवेअरमध्ये चांगले काम करतात, असे मानले जाते. डीपसीकचा भर कार्यक्षमता सुधारण्यावर आणि खर्च कमी करण्यावर आहे. यासाठी कंपनीने ‘मिक्सचर ऑफ एक्सपर्ट्स’ मॉडेलचा वापर केला आहे. हे मॉडेल प्रश्नांनुसार एआयचा योग्य भाग वापरते, ज्यामुळे कार्यक्षमता वाढते.

ओपन-सोर्स मॉडेल

डीपसीकचे मॉडेल ओपन-सोर्स असल्यामुळे ते विविध हार्डवेअर प्लॅटफॉर्मवर वापरता येतात. महत्त्वाचे म्हणजे, डीपसीकचे मॉडेल OpenAI च्या मॉडेलप्रमाणे ‘ब्लॅक बॉक्स’ नसून ते कसे काम करतात, हे स्पष्टपणे सांगतात. यामुळे ज्या ग्राहकांना कमी खर्चात एआय सोल्यूशन्स हवे आहेत, त्यांच्यासाठी डीपसीक एक चांगला पर्याय ठरत आहे.

अमेरिकेची चिंता

चीनची एआय क्षेत्रातील प्रगती अमेरिकेसाठी चिंतेची बाब आहे. अमेरिकेने 2022 पासून चीनच्या एआय विकासावर निर्बंध लादले आहेत. यामुळे चीनला प्रगत एआय चिप्स मिळणे कठीण झाले आहे. मात्र, तरीही चीनने हार मानली नाही. काही कंपन्या अमेरिकेतून आयात केलेल्या चिप्स वापरत आहेत, तर काही कंपन्या तिसऱ्या देशातून चिप्सची तस्करी करत आहेत.

चीनमधील एआय इकोसिस्टम

चीनमध्ये Baidu, Alibaba आणि ByteDance सारख्या मोठ्या कंपन्यांनी स्वतःचे एआय मॉडेल विकसित केले आहेत. MiniMax आणि Moonshot AI सारख्या स्टार्टअप्सनी अमेरिकेतही यश मिळवले आहे. चीनमधील तीव्र स्पर्धेमुळे कंपन्यांनी 2024 मध्ये किमती 90% पर्यंत कमी केल्या आहेत.

अमेरिकेची प्रतिक्रिया

अमेरिकेला चीनच्या एआय क्षेत्रातील प्रगतीची चिंता आहे. गुगलचे माजी सीईओ एरिक श्मिट यांनी चीनच्या प्रगतीबद्दल आश्चर्य व्यक्त केले आहे. OpenAI नेही चीनच्या एआय प्रगतीबद्दल चिंता व्यक्त केली आहे. या पार्श्वभूमीवर, OpenAI चे सीईओ सॅम अल्टमन, सॉफ्टबँकचे सीईओ मासायोशी सन आणि ओरेकलचे सहसंस्थापक लॅरी एलिसन यांनी अमेरिकेत एआय पायाभूत सुविधांसाठी 500 अब्ज डॉलर्सची गुंतवणूक करण्याचा ‘स्टारगेट’ प्रकल्प सुरू केला आहे.

भविष्यातील स्पर्धा

डीपसीकसारख्या कंपन्यांच्या उदयानंतर एआय क्षेत्रातील स्पर्धा अधिक तीव्र झाली आहे. केवळ जास्त गुंतवणूक करूनच एआयमध्ये वर्चस्व मिळवता येत नाही, तर त्यासाठी नवीन कल्पना, बदलण्याची तयारी आणि कमी संसाधनांमध्ये यश मिळवण्याची क्षमता असणे आवश्यक आहे. त्यामुळे, येत्या काळात अमेरिका आणि चीन या दोन देशांमध्ये एआयच्या शर्यतीत कोण बाजी मारतो, हे पाहणे महत्त्वाचे ठरेल.