तंत्रज्ञानाचा गुंता: मेटाचे लामा, डीपसीक आणि लष्करी एआयची भीती
एआय तंत्रज्ञानाचे खुले स्रोत स्वरूप दुहेरीResult देणारे ठरले आहे, जसे की मेटाच्या लामा भाषिक मॉडेल (Llama language model) आणि चीनमधील एआय स्टार्टअप डीपसीक (DeepSeek) यांच्यातील गुंतागुंतीच्या संबंधांवरून दिसून येते. या संबंधामुळे लष्करी उपयोगांसाठी खुल्या स्रोताच्या एआयच्या संभाव्य गैरवापरांबद्दल चिंता वाढली आहे, ज्यामुळे तांत्रिक प्रगती, जागतिक स्पर्धा आणि राष्ट्रीय सुरक्षा यांच्यातील नाजूक संतुलन दिसून येते.
सिनेटच्या सुनावणीत उघड
अमेरिकेच्या सिनेटच्या सुनावणीदरम्यान, मेटाच्या माजी कार्यकारी अधिकारी सारा Wynn-Williams यांनी मेटाच्या चीनसोबतच्या तंत्रज्ञानाच्या सहकार्याबद्दल माहिती दिली. त्यांच्या সাক্ষामुळे मेटाच्या ओपन-सोर्स धोरणाभोवती आणि राष्ट्रीय सुरक्षेला असलेल्या संभाव्य धोक्यांबद्दल वाद निर्माण झाला. सिनेटचे सदस्य जोश Hawley यांनी या परिस्थितीचे गांभीर्य अधिक स्पष्ट केले आणि इशारा दिला की मेटाच्या कृतींमुळे नकळतपणे चीनमध्ये लष्करी एआयचा विकास होऊ शकतो, ज्यामुळे अमेरिकेला मोठा धोका निर्माण होऊ शकतो.
Wynn-Williams यांनी विशेषतः निदर्शनास आणले की मेटाचे लामा मॉडेल केवळ चीनी संशोधन टीममध्येच मोठ्या प्रमाणावर वापरले गेले नाही, तर ते डीपसीक मॉडेलशी थेट तांत्रिक संबंध देखील सामायिक करते, जे 2024 च्या उत्तरार्धात सुरू करण्यात आले होते. डीपसीक, चीनच्या एआय क्षेत्रात वेगाने उदयास येत आहे, ज्याने त्याच्या R1 मॉडेलसाठी जागतिक स्तरावर ओळख मिळवली आहे. खर्चाच्या दृष्टीने ते OpenAI च्या o1 मॉडेलशी स्पर्धा करते. Wynn-Williams यांच्या मते, डीपसीकचे यश अंशतः मेटाच्या लामा मॉडेलमुळे आहे, ज्याने चीनच्या एआय प्रगतीसाठी पाया म्हणून काम केले.
खुल्या स्रोतापासून लष्करी उपयोगांपर्यंत
लामा मॉडेलचा चिनी सैन्याने स्वीकार केल्याने धोक्याची घंटा वाजली आहे. अहवालांवरून असे दिसून येते की पीपल्स लिबरेशन आर्मी (PLA) लष्करी एआय विकासासाठी लामाचा उपयोग करत आहे. PLA च्या Academy of Military Sciences (AMS) मधील संशोधकांनी लामा 13B मॉडेलवर आधारित ‘चॅटबिट’ नावाचे एआय Tool विकसित केले आहे, जे गुप्त माहिती गोळा करण्यासाठी आणि ऑपरेशनल निर्णय घेण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. याव्यतिरिक्त, Aviation Industry Corporation of China (AVIC) इलेक्ट्रॉनिक युद्धात लामा 2 चा उपयोग करत आहे. ही उदाहरणे दर्शवतात की मेटाचे ओपन-सोर्स मॉडेल कशा प्रकारे लष्करी उपयोगांसाठी वापरले जात आहे, जे त्याच्या हेतू असलेल्या व्यावसायिक आणि शैक्षणिक वापराच्या पलीकडे आहे.
चीनसोबत मेटाचा संबंध: बाजारात प्रवेश मिळवण्याचा प्रयत्न
Wynn-Williams यांच्या সাক্ষानुसार, मेटाने 2015 मध्येच चिनी कम्युनिस्ट पार्टीच्या अधिकाऱ्यांसोबत आपल्या एआय तंत्रज्ञानावर चर्चा सुरू केली होती, ज्याचा उद्देश तांत्रिक सहकार्याने चिनी बाजारपेठेत प्रवेश मिळवणे हा होता. Wynn-Williams यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, मेटाच्या अंतर्गत कागदपत्रांमध्ये असे दिसून आले आहे की कंपनीने चिनी अधिकाऱ्यांचे मन वळवण्यासाठी ‘चीनला जागतिक प्रभाव वाढविण्यात मदत करणे’ आणि ‘चिनी स्वप्नांना प्रोत्साहन देणे’ यासारख्या क्षमतेवर प्रकाश टाकला. या धोरणामुळे मेटाचे व्यावसायिक हितसंबंध आणि भू-राजकीय धोक्यांकडे केलेले दुर्लक्ष दिसून येते.
राष्ट्रीय सुरक्षा चिंता: चीनच्या लष्करी एआय विकासास मदत
सिनेटचे सदस्य Hawley यांनी स्पष्ट इशारा दिला की मेटाच्या कृती केवळ तंत्रज्ञानाच्या प्रवाहामध्येच योगदान देत नाहीत, तर चीनच्या लष्करी एआय विकासास नकळतपणे मदत करतात, ज्यामुळे त्याचा धोरणात्मक प्रभाव वाढतो. त्यांनी असा युक्तिवाद केला की हा मुद्दा व्यावसायिक विचारांच्या पलीकडे आहे आणि अमेरिकेच्या राष्ट्रीय सुरक्षेसाठी मोठा धोका आहे. अमेरिका आणि चीन यांच्यातील चालू असलेल्या तंत्रज्ञानाच्या स्पर्धेच्या संदर्भात, अमेरिकेने चीनच्या तांत्रिक प्रगतीला रोखण्यासाठी एआय चिप्सच्या निर्यातीवर कडक निर्बंध लादले आहेत. तथापि, मेटाची ओपन-सोर्स स्ट्रॅटेजी (Open-source strategy) अनवधानाने चीनला हे निर्बंध टाळण्यासाठी एक पळवाट पुरवते, ज्यामुळे अमेरिकेच्या धोरणात्मक प्रयत्नांना बाधा येते.
ओपन-सोर्स एआय वरील वाद: नविनता विरुद्ध सुरक्षा
लामा आणि डीपसीक यांच्यातील संबंधाने ओपन-सोर्स एआयच्या सुरक्षा परिणामांवरील वाद पुन्हा पेटवला आहे. मेटाचे मुख्य एआय वैज्ञानिक यान LeCun यांच्यासारख्या ओपन-सोर्सच्या समर्थकांचे म्हणणे आहे की ते जागतिक स्तरावर सहकार्य आणि नविनतेला प्रोत्साहन देतात. ते डीपसीकच्या यशाला चीनने अमेरिकेला मागे टाकल्याचा पुरावा मानण्याऐवजी ओपन-सोर्स मॉडेलचा पुरावा म्हणून पाहतात. LeCun यांनी निदर्शनास आणले की डीपसीकने लामासह ओपन-सोर्स संसाधनांचा उपयोग केला आणि तांत्रिक यश मिळविण्यासाठी स्वतःच्या नवकल्पना एकत्रित केल्या, ज्यामुळे जगभरातील संशोधकांना फायदा झाला.
मेटाने लामाच्या वापरासाठी निर्बंध स्थापित केले आहेत, विशेषत: लष्करी, युद्ध, आण्विक उद्योग किंवा गुप्तहेर उपक्रमांसाठी त्याचा वापर करण्यास मनाई केली आहे, तरीही मॉडेलच्या खुल्या स्वरूपामुळे हे निर्बंध मोठ्या प्रमाणात अप्रभावी ठरतात. चिनी संशोधन संस्थांनी मेटाच्या अटींकडे दुर्लक्ष केले आहे आणि लामा लष्करी क्षेत्रात वापरला आहे, तर मेटाकडे अशा गैरवापरांना प्रतिबंध करण्यासाठी प्रभावी साधनं नाहीत. हे ओपन-सोर्स एआयशी संबंधित नियामक आणि अंमलबजावणीच्या समस्यांवर प्रकाश टाकते, ज्यामुळे अमेरिकन धोरणकर्त्यांना नविनता आणि सुरक्षा यांच्यातील संतुलन पुन्हा तपासण्याची प्रेरणा मिळते.
डीपसीकचा उदय: अमेरिकेसाठी धोक्याची घंटा
डीपसीकचा उदय हे दर्शवतो की चीन मर्यादित संसाधनांमध्येही प्रगती करू शकतो, जे अमेरिकेसाठी धोक्याची घंटा आहे. मेटाने ओपन-सोर्सच्या ‘अनियंत्रित’ स्वरूपाचे कारण देत जबाबदारी झटकण्याचा प्रयत्न केला आहे, परंतु चीनसोबतच्या पूर्वीच्या तांत्रिक सहकार्यामुळे त्यांची भूमिका कमकुवत झाली आहे, कारण त्यामुळेच सध्याच्या वादाला तोंड फुटले आहे.
पुढील मार्ग: ओपन-सोर्स एआय जगात मार्गदर्शन
अमेरिका आणि चीन यांच्यातील वाढत्या तांत्रिक स्पर्धेच्या संदर्भात, अमेरिकेने ओपन-सोर्स एआयशी संबंधित राष्ट्रीय सुरक्षा चिंतेचा सामना केला पाहिजे आणि अधिक मजबूत नियामक आणि संरक्षणात्मक उपाययोजना स्वीकारल्या पाहिजेत. लामाच्या सैनिकीकरणासारखी प्रकरणे वाढण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे जागतिक सुरक्षा आणि तांत्रिक व्यवस्थेस अधिक मोठे धोके निर्माण होतील.
- ओपन-सोर्स एआय प्रशासनावर पुनर्विचार: लामा-डीपसीक प्रकरण ओपन-सोर्स एआयच्या प्रशासनाचे पुनर्मूल्यांकन करण्याची तातडीची गरज अधोरेखित करते. धोरणकर्त्यांनी हे सुनिश्चित करण्यासाठी यंत्रणा शोधणे आवश्यक आहे की ओपन-सोर्स मॉडेल्सचा उपयोग दुर्भावनापूर्ण हेतूंसाठी केला जाणार नाही, विशेषत: लष्करी क्षेत्रात.
- निर्यात नियंत्रणे मजबूत करणे: अमेरिकेने राष्ट्रीय सुरक्षेला धोका निर्माण करणाऱ्या देशांमध्ये एआय तंत्रज्ञानाचे अनधिकृत हस्तांतरण रोखण्यासाठी निर्यात नियंत्रणे मजबूत करावीत. यामध्ये ओपन-सोर्स मॉडेल्सना विद्यमान निर्बंध टाळण्याची परवानगी देणाऱ्या पळवाटांवर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे.
- सुरक्षित एआय विकासास प्रोत्साहन देणे: अमेरिकेने सुरक्षित एआय तंत्रज्ञानाच्या संशोधनात आणि विकासात गुंतवणूक करावी, जे गैरवापरास कमी बळी पडतील. यामध्ये वैकल्पिक एआय विकास प्रतिमानांचा शोध घेणे समाविष्ट आहे जे सुरक्षा आणि नियंत्रणाला प्राधान्य देतात.
- आंतरराष्ट्रीय सहकार्य वाढवणे: अमेरिकेने एआयच्या जबाबदार विकासासाठी आणि वापरासाठी आंतरराष्ट्रीय मानके स्थापित करण्यासाठी आपल्या मित्र राष्ट्रांसोबत काम केले पाहिजे. यात ओपन-सोर्स एआय परिसंस्थेमध्ये पारदर्शकता आणि उत्तरदायित्वास प्रोत्साहन देणे समाविष्ट आहे.
- नैतिक एआय नवकल्पना वाढवणे: अमेरिकेने एक असे वातावरण तयार केले पाहिजे जे नैतिक एआय नवकल्पनांना प्रोत्साहन देईल. यात एआय सुरक्षा आणि संरेखणावर संशोधनास प्रोत्साहन देणे, तसेच एआय विकास आणि उपयोजनासाठी नैतिक मार्गदर्शक तत्त्वे विकसित करणे समाविष्ट आहे.
धोरणकर्त्यांसाठी मुख्य विचार
मेटा-डीपसीक परिस्थिती धोरणकर्त्यांसाठी अनेक गुंतागुंतीची आव्हाने सादर करते. यासाठी एक सूक्ष्म दृष्टीकोन आवश्यक आहे जो ओपन-सोर्स एआयच्या फायद्यांना राष्ट्रीय सुरक्षा जतन करण्याच्या गरजेbalance करतो. काही महत्त्वाचे विचार खालीलप्रमाणे आहेत:
- धोका मूल्यांकन: संभाव्य धोके आणि गैरवापर परिस्थिती ओळखण्यासाठी ओपन-सोर्स एआय मॉडेल्सचे सखोल धोका मूल्यांकन करणे.
- पारदर्शकता: ओपन-सोर्स एआय मॉडेल्सच्या विकास आणि उपयोजनामध्ये पारदर्शकता वाढवणे, ज्यात त्यांना प्रशिक्षण देण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या डेटा आणि अल्गोरिदमचा खुलासा करणे समाविष्ट आहे.
- उत्तरदायित्व: ओपन-सोर्स एआय मॉडेल्सच्या गैरवापरासाठी स्पष्ट उत्तरदायित्व निश्चित करणे, ज्यात विकासक आणि वापरकर्त्यांना त्यांच्या कृतींसाठी जबाबदार धरणे समाविष्ट आहे.
- अंमलबजावणी: ओपन-सोर्स एआय मॉडेल्सचा गैरवापर रोखण्यासाठी प्रभावी अंमलबजावणी यंत्रणा विकसित करणे, ज्यात निर्बंध आणि इतर दंड समाविष्ट आहेत.
- जनजागृती: ओपन-सोर्स एआयच्या संभाव्य धोक्यांविषयी आणि फायद्यांविषयी तसेच जबाबदार एआय विकास आणि वापराच्या महत्त्वाविषयी जनजागृती करणे.
तंत्रज्ञान कंपन्यांची भूमिका
ओपन-सोर्स एआयमुळे निर्माण झालेल्या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी तंत्रज्ञान कंपन्यांची देखील महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे. त्यांनी खालील गोष्टी केल्या पाहिजेत:
- मजबूत सुरक्षा उपाययोजना अंमलात आणा: त्यांच्या ओपन-सोर्स एआय मॉडेल्सचा गैरवापर रोखण्यासाठी मजबूत सुरक्षा उपाययोजना अंमलात आणा. यात स्पष्ट वापर निर्बंध स्थापित करणे आणि देखरेख ठेवण्यासाठी आणि अनुपालन अंमलात आणण्यासाठी साधने विकसित करणे समाविष्ट आहे.
- सुरक्षा संशोधनावर सहकार्य करा: सुरक्षित एआय विकास आणि उपयोजनासाठी सर्वोत्तम पद्धती विकसित करण्यासाठी संशोधक आणि धोरणकर्त्यांशी सहकार्य करा.
- एआय सुरक्षा संशोधनात गुंतवणूक करा: एआय सुरक्षा आणि संरेखणावर संशोधनात गुंतवणूक करा जेणेकरून एआय प्रणाली मानवी मूल्यांशी आणि ध्येयांशी जुळलेली असतील.
- नैतिक एआय विकासास प्रोत्साहन द्या: नैतिक मार्गदर्शक तत्त्वे स्वीकारून आणि कर्मचाऱ्यांना नैतिक विचारांवर प्रशिक्षण देऊन नैतिक एआय विकासास प्रोत्साहन द्या.
- धोरणकर्त्यांशी संपर्क साधा: ओपन-सोर्स एआयसाठी प्रभावी नियम आणि धोरणे विकसित करण्यासाठी धोरणकर्त्यांशी संपर्क साधा.
ओपन-सोर्स एआयच्या भविष्यात मार्गदर्शन
ओपन-सोर्स एआयचे भविष्य आपण त्याच्यासमोर असलेल्या आव्हानांना किती प्रभावीपणे सामोरे जातो यावर अवलंबून असेल. धोके कमी करण्यासाठी आणि जबाबदार विकासास प्रोत्साहन देण्यासाठी सक्रिय पाऊले उचलून, आपण राष्ट्रीय सुरक्षा आणि नैतिक मूल्यांचे रक्षण करताना ओपन-सोर्स एआयच्या फायद्यांचा उपयोग करू शकतो.
लामा-डीपसीक प्रकरण हे वेगाने विकसित होणाऱ्या एआय तंत्रज्ञानाचा सामना करताना सतर्कता आणि सहकार्याची गरज असल्याचे स्पष्ट स्मरण करून देते. एकत्र काम करून, धोरणकर्ते, तंत्रज्ञान कंपन्या आणि संशोधक असे भविष्य निर्माण करू शकतात जिथे एआय संपूर्ण मानवजातीसाठी फायदेशीर ठरेल.