मेटामुळे सैनिकी तंत्रज्ञानात झेप

मेटा, एक सोशल मीडियातील दिग्गज कंपनी, अँड्युरिल या संरक्षण कंत्राटदारासोबत भागीदारी करून संरक्षण तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात आणखी खोलवर उतरत आहे. एकत्रितपणे, त्यांचे उद्दिष्ट अमेरिकन सैन्याला कृत्रिम बुद्धिमत्तेवर (AI) आधारित अत्याधुनिक मिश्रित-वास्तव हेडसेट (mixed-reality headsets) पुरवणे आहे. हे सहकार्य दर्शवते की भविष्यात सैनिक युद्धभूमीवरील माहिती कशी पाहू शकतात आणि तिच्याशी संवाद साधू शकतात. या सहकार्याच्या तपशीलावर आणि त्याचे काय परिणाम होतील यावर एक नजर टाकूया.

EagleEye: मेटाच्या सैनिकी महत्वाकांक्षांचे शस्त्र

मेटा-अँड्युरिल भागीदारीचे पहिले उत्पादन “EagleEye” या सांकेतिक नावाने ओळखले जाते. अँड्युरिल आणि Oculus VR (जे मेटाने विकत घेतले) चे सह-संस्थापक पाल्मर लकी यांच्या मते, EagleEye हे या युतीतून तयार झालेले पहिले हेडसेट आहे. हे हेडसेट सैन्यासाठी सोल्जर बोर्न मिशन कमांड (Soldier Borne Mission Command) कार्यक्रमाचा एक भाग म्हणून अपेक्षित आहे.

याचा व्यापक उद्देश प्रगत तंत्रज्ञानाला लष्करी कारवायांमध्ये समाकलित करणे हा आहे, जेणेकरून EagleEye कमांड स्ट्रक्चरमध्ये (command structure) एक महत्त्वाचा भाग बनेल. EagleEye हेडसेटचा उद्देश सैनिकांना परिस्थितीची जाणीव करून देण्यासाठी AI च्या सामर्थ्याचा उपयोग करणे आहे. विविध स्त्रोतांकडून मिळालेल्या माहितीचे एकत्रीकरण करून, हे उपकरण धारणा सुधारणे, निर्णय घेण्याची प्रक्रिया सुलभ करणे आणि लष्करी कर्मचाऱ्यांकडे अद्ययावत माहिती आहे याची खात्री करणे हे आहे. AI समाकलित करण्याचा उद्देश युद्ध परिस्थितीत जलद आणि अचूक रणनीतिक निर्णय घेणे हा आहे.

युद्धभूमीवर वर्चस्वासाठी AI चे एकत्रीकरण

मिश्रित-वास्तव हेडसेटचा एक महत्त्वाचा घटक म्हणजे अँड्युरिलचे AI-शक्तीचे कमांड अँड कंट्रोल सिस्टम, ज्याला लॅटिस प्लॅटफॉर्म (Lattice platform) म्हणून ओळखले जाते. हे प्लॅटफॉर्म अनेक स्त्रोतांकडून डेटा एकत्रित करण्यासाठी मध्यवर्ती मज्जासंस्थे (central nervous system)सारखे कार्य करते, ज्यामुळे सैनिकांना युद्धभूमीवरील माहिती रिअल-टाइममध्ये मिळते. हे एकत्रीकरण युद्धकर्त्यांना (warfighters) मोहिमेदरम्यान “वर्धित धारणा” आणि “स्वायत्त प्लॅटफॉर्मचे (autonomous platforms) अंतर्ज्ञानी नियंत्रण” देण्याचे आश्वासन देते.

अँड्युरिलची दृष्टी transformative आहे, त्यांचे उद्दिष्ट सैनिक युद्धभूमीवरील डेटा कसा पाहतात, अनुभवतात आणि त्यावर प्रक्रिया करतात हे बदलणे आहे. लॅटिस प्लॅटफॉर्म अनेक स्त्रोतांकडून डेटा एकत्रित आणि विश्लेषण करते:

• सेन्सर्स (Sensors): हे सिस्टम ड्रोन, जमिनीवरील वाहने आणि अगदी सैनिकांवरील सेन्सर्समधील डेटा एकत्रित करू शकते, ज्यामुळे युद्धभूमीचे বিস্তৃত दृश्य मिळते.
• इंटेलिजन्स फीड्स (Intelligence Feeds): गुप्तचर संस्थांकडून मिळालेली माहिती अखंडपणे समाविष्ट केली जाऊ शकते, ज्यामुळे सैनिकांना शत्रूच्या हालचाली आणि हेतू समजून घेण्यास मदत होते.
• कमांड डेटा (Command Data): कमांड सेंटरकडून (command centers) मिळालेले आदेश एकत्रित केले जातात, ज्यामुळे जमिनीवरील सैनिक नेहमी एकूण धोरणाशी जुळलेले राहतील.

सैनिकी उपयोगासाठी व्यावसायिक तंत्रज्ञानाचा पुनर्वापर

हा प्रकल्प खाजगी भांडवलातून (private capital) निधीतून चालवला जातो, जो खाजगी क्षेत्राद्वारे चालवल्या जाणाऱ्या संरक्षण नवोपक्रमाच्या वाढत्या ट्रेंडला दर्शवितो. लष्करी ऍप्लिकेशन्ससाठी (military applications) व्यावसायिक हेतूंसाठी विकसित केलेले तंत्रज्ञान आणि घटक स्वीकारणे हे त्याचे ध्येय आहे. हा दृष्टिकोन लष्कराला व्यावसायिक तंत्रज्ञान क्षेत्रातील जलद प्रगतीचा लाभ घेण्यास मदत करतो, ज्यामुळे संभाव्यतः वेळ आणि पैसा वाचतो.

मेटाने 2021 मध्ये सुरू केलेल्या मेटाव्हर्समध्ये (metaverse) VR आणि AR तंत्रज्ञानाचा पाया घातला आहे. कंपनीने हे तंत्रज्ञान विकसित करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण गुंतवणूक केली आहे. हे गुंतवणूक संभाव्यतः संरक्षण ऍप्लिकेशन्समध्ये रूपांतरित होऊ शकते.

अमेरिकन टेक दिग्गजांकडून लष्करी संबंध दृढ

मेटा-अँड्युरिल भागीदारी अमेरिकन तंत्रज्ञान कंपन्या लष्करासोबत सहकार्य करत असल्याचा मोठा ट्रेंड दर्शवते. पाल्मर लकी यांच्या टिप्पण्या या ट्रेंडला अधोरेखित करतात, ज्यामध्ये अमेरिकन सैनिकांना “टेक्नोमॅन्सर” (technomancers) मध्ये रूपांतरित करण्याचे त्यांचे ध्येय आहे.

मायक्रोसॉफ्ट, आणखी एक मोठी टेक कंपनी, अमेरिकन सैन्यासाठी AR हेडसेट विकसित करण्यात सामील आहे. 2018 मध्ये, मायक्रोसॉफ्टने आपल्या HoloLens तंत्रज्ञानावर आधारित हेडसेट विकसित करण्यासाठी एक करार केला.

तंत्रज्ञान कंपन्या आणि लष्कर यांच्यातील सहकार्य केवळ हार्डवेअर विकासाच्या पलीकडेही पसरलेले आहे. मेटाने राष्ट्रीय सुरक्षा हेतूसाठी यूएस लष्कर आणि संरक्षण कंत्राटदारांसाठी त्याचे मोठे भाषिक मॉडेल Llama देखील उघडले आहे. Anthropic सारख्या इतर AI कंपन्यांनी यूएस संरक्षण विभागांना Claude 3 आणि 3.5 सारख्या त्यांच्या मॉडेल्समध्ये प्रवेश दिला आहे.

मायक्रोसॉफ्टची भूमिका

मूळतः, मायक्रोसॉफ्टला 2018 मध्ये यूएस लष्करासाठी AR हेडसेट विकसित करण्यासाठी करार देण्यात आला होता, ज्यामध्ये त्यांनी HoloLens तंत्रज्ञानाचा आधार म्हणून उपयोग केला होता. हा प्रकल्प सोल्जर बोर्न मिशन कमांड (Soldier Borne Mission Command) कार्यक्रमाचा देखील भाग होता. तथापि, फेब्रुवारीमध्ये प्रसिद्ध झालेल्या अहवालानुसार, अँड्युरिलने या कार्यक्रमाची जबाबदारी स्वीकारली आहे. मायक्रोसॉफ्ट या कार्यक्रमाच्या डेटा स्टोरेज आणि प्रोसेसिंगच्या गरजांसाठी क्लाउड प्रदाता (cloud provider) म्हणून काम करेल.

AI एकत्रीकरण: धोरणात्मक बदल आणि भागीदारी

मेटाने राष्ट्रीय सुरक्षा कारणांसाठी यूएस लष्कर आणि संरक्षण कंत्राटदारांसाठी त्याचे मोठे भाषिक मॉडेल (LLM), Llama ची उपलब्धता विस्तृत करण्याचा निर्णय घेतला आहे. या निर्णयामध्ये त्याच्या स्वीकार्य वापराच्या धोरणांमध्ये बदल करणे समाविष्ट आहे, ज्यामुळे या संस्थांना संरक्षण ऍप्लिकेशन्ससाठी Llama च्या क्षमतांचा लाभ घेता येईल. त्याचप्रमाणे, AI फर्म Anthropic ने यूएस संरक्षण विभागांना Claude 3 आणि 3.5 सह त्यांचे प्रगत AI मॉडेल्समध्ये प्रवेश दिला आहे. हे मॉडेल्स Palantir च्या AI प्लॅटफॉर्ममध्ये समाकलित केले जातील, जे Amazon Web Services वर सुरक्षितपणे होस्ट केले जातील.

Palantir, एक प्रमुख गुप्तचर firm, ने मायक्रोसॉफ्टसोबत भागीदारी देखील केली आहे. या सहकार्याचा उद्देश यूएस संरक्षण आणि गुप्तचर संस्थांना AI सेवा आणि विश्लेषण प्रदान करणे आहे, ज्यामुळे राष्ट्रीय सुरक्षा प्रयत्नांमध्ये तंत्रज्ञानाची भूमिका अधिक मजबूत होईल.

नैतिक आणि सामाजिक परिणाम

लष्करामध्ये तंत्रज्ञान कंपन्यांचा वाढता सहभाग काही नैतिक प्रश्न उभे करतो:

• स्वायत्तता (Autonomy): AI लष्करी प्रणालीमध्ये अधिकाधिक समाकलित होत असल्याने, या प्रणालींना देण्यात आलेल्या स्वायत्ततेच्या पातळीबद्दल चिंता आहे.
• पक्षपात (Bias): AI अल्गोरिदम डेटावर प्रशिक्षित केले जातात आणि जर त्या डेटाने पूर्वग्रह दर्शविल्यास, AI प्रणाली ते पूर्वग्रह कायम ठेवू शकतात.
• जबाबदारी (Accountability): AI-शक्तीवर चालणाऱ्या लष्करी प्रणालीच्या कृतींसाठी जबाबदारीची स्पष्ट व्याख्या स्थापित करणे महत्त्वाचे आहे.

तंत्रज्ञान कंपन्या आणि लष्कर यांच्यातील भागीदारी युद्धाचे स्वरूप बदलत आहे. या भागीदारीमुळे लष्करी फायदे मिळू शकतात, परंतु त्याचे परिणाम काळजीपूर्वक विचारात घेणे महत्त्वाचे आहे.

लष्करी तंत्रज्ञानाचे भविष्य

मेटाची अँड्युरिलसोबतची भागीदारी लष्करी कारवायांमध्ये प्रगत तंत्रज्ञानाचे एकत्रीकरण करण्याच्या मोठ्या ट्रेंडचा भाग आहे. AI,VR आणि AR तंत्रज्ञान विकसित होत राहिल्याने, ते भविष्यातील युद्धांमध्ये अधिकाधिक महत्त्वाची भूमिका बजावण्याची शक्यता आहे.

AI-शक्तीच्या मिश्रित-वास्तव हेडसेटचा विकास आणि तैनाती हे भविष्याच्या दिशेने एक पाऊल आहे. या हेडसेटमध्ये सैनिकांच्या situational awareness (परिस्थिती जाणण्याची क्षमता) वाढवण्याची, निर्णय घेण्याची क्षमता सुधारण्याची आणि लष्करी कारवाया कशा चालवल्या जातात हे बदलण्याची क्षमता आहे. तथापि, सावधगिरी बाळगणे महत्त्वाचे आहे. हे तंत्रज्ञान अधिक शक्तिशाली होत असताना, त्याचे नैतिक आणि सामाजिक परिणाम विचारात घेणे अधिकाधिक महत्त्वाचे आहे.

मेटाव्हर्ससाठी परिणाम

सैनिकी तंत्रज्ञानातील मेटाच्या सहभागामुळे मेटाव्हर्सवरही परिणाम होऊ शकतो. मेटाने कल्पित केल्यानुसार, मेटाव्हर्स हे एक आभासी जग (virtual world) आहे जिथे लोक संवाद साधू शकतात, काम करू शकतात आणि खेळू शकतात. लष्करी ऍप्लिकेशन्ससाठी विकसित केलेले तंत्रज्ञान संभाव्यतः मेटाव्हर्समध्ये वापरण्यासाठी अनुकूल केले जाऊ शकते.

उदाहरणार्थ, युद्धभूमीवरील डेटाचे विश्लेषण करण्यासाठी वापरले जाणारे AI अल्गोरिदम मेटाव्हर्समध्ये अधिक वास्तववादी आणि immersive अनुभव तयार करण्यासाठी वापरले जाऊ शकतात. त्याचप्रमाणे, लष्करी वापरासाठी विकसित केलेले VR आणि AR हेडसेट आभासी जगात उपस्थितीची भावना वाढवण्यासाठी वापरले जाऊ शकतात.

मेटाव्हर्समध्ये आपण तंत्रज्ञानाशी आणि एकमेकांशी संवाद साधण्याच्या पद्धतीत क्रांती घडवण्याची क्षमता आहे. तथापि, संभाव्य धोके विचारात घेणे महत्त्वाचे आहे:

• गोपनीयता (Privacy): मेटाव्हर्स आपल्या वापरकर्त्यांविषयी मोठ्या प्रमाणात डेटा संकलित करू शकते, ज्यामुळे गोपनीयतेबद्दल चिंता वाढू शकते.
• सुरक्षा (Security): मेटाव्हर्स सायबर हल्ल्यांना (cyberattacks) बळी पडू शकते, ज्यामुळे वापरकर्त्यांचा डेटा आणि सुरक्षा धोक्यात येऊ शकते.
• व्यसन (Addiction): मेटाव्हर्स व्यसनकारक असू शकते, ज्यामुळे वापरकर्त्यांच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतात.

सैनिकी तंत्रज्ञानातील मेटाचा सहभाग मेटाव्हर्सच्या विकासाला गती देण्यास मदत करू शकतो. तथापि, गोपनीयता, सुरक्षा आणि व्यसन याबद्दलच्या चिंता दूर करणे महत्त्वाचे आहे.

निष्कर्ष

मेटा आणि अँड्युरिल यांचे सहकार्य हे तांत्रिक प्रगती आणि लष्करी धोरण यांच्यातील एक निर्णायक क्षण आहे. “EagleEye” आणि तत्सम तंत्रज्ञान विकसित होत असताना, समाज राष्ट्रीय संरक्षणाच्या एका नवीन युगाच्या उंबरठ्यावर उभा आहे, ज्यामुळे सर्वंकष तपासणी आणि नैतिक विचार करणे भाग पडते.