तंत्रज्ञान क्षेत्रातील दिग्गज कंपनी गुगलवर (Google) अमेरिकेच्या न्याय विभागाने (DOJ) गंभीर आरोप केले आहेत. गुगल आपली मक्तेदारी वापरून ‘जेमिनी’ (Gemini) या कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence - AI) आधारित सहाय्यकाला (Assistant) प्रोत्साहन देत आहे, असा दावा DOJ ने केला आहे. गुगलच्या सर्च मार्केटमधील (Search Market) वर्चस्वाच्या संबंधात सुरू असलेल्या antitrust खटल्यादरम्यान (Antitrust Trial) हे आरोप करण्यात आले आहेत. DOJ च्या म्हणण्यानुसार, गुगल सॅमसंगला (Samsung) मोठी रक्कम देऊन हे सुनिश्चित करत आहे की जेमिनी हे त्यांच्या उपकरणांवर डिफॉल्ट सहाय्यक असेल. ॲपलसोबतच्या (Apple) गुगलच्या 20 अब्ज डॉलरच्या करारातील exclusionary पद्धती (Exclusionary Practices) ह्या रणनीतीमध्ये वापरल्या जात आहेत.
DOJ चे वकील डेव्हिड डहलक्विस्ट (David Dahlquist) यांनी न्यायालयात युक्तिवाद केला की गुगलचा सॅमसंगसोबतचा करार “एका निश्चित मासिक पेमेंटमध्ये मोठ्या रकमेचा समावेश आहे, तसेच अतिरिक्त पेमेंट, ॲक्टिव्हेशन बोनस (Activation Bonus) आणि जाहिरात-महसूल पेमेंट (Ad-revenue Payments) देखील यात आहेत.” त्यांनी असा युक्तिवाद केला की ही व्यवस्था ‘मक्तेदारीचे उत्कृष्ट उदाहरण’ आहे. यावरून असे दिसून येते की गुगल आपल्या बाजारपेठेतील ताकदीचा उपयोग करून कृत्रिम बुद्धिमत्ता सहाय्यक क्षेत्रात स्पर्धा कमी करत आहे.
त्यांनी पुढे जोर देऊन सांगितले की जेमिनीसाठी असलेले व्यावसायिक करार (Commercial Agreements) पूर्वी न्यायालयाने बेकायदेशीर ठरवलेल्या exclusionary करारांसारखेच आहेत. निश्चित आकडेवारी सार्वजनिक नसल्या तरी, DOJ च्या आरोपांमुळे AI सहाय्यक बाजाराच्या निष्पक्षतेवर आणि स्पर्धेवर गंभीर प्रश्न निर्माण झाले आहेत.
गुगलच्या एआय (AI) वर्चस्वावर वाढती छाननी
जानेवारीमध्ये सॅमसंगच्या नवीनतम स्मार्टफोनमध्ये जेमिनीला डिफॉल्ट सहाय्यक म्हणून समाविष्ट केल्यानंतर DOJ ने गुगलच्या AI महत्त्वाकांक्षांवर अधिक लक्ष केंद्रित केले आहे. गुगल आपल्या सध्याच्या सर्चमधील वर्चस्वाचा उपयोग AI बाजारात अनुचित लाभ मिळवण्यासाठी करत आहे, अशी चिंता व्यक्त केली जात आहे.
ॲपल आणि गुगल यांच्यातील (Apple and Google) करारावरही DOJ ने प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले आहे. या करारामुळे गुगलने सर्च इंजिन मार्केटमध्ये आपली मजबूत पकड बनवली, असा आरोप आहे. DOJ च्या मते, गुगलने सॅमसंगला जेमिनीला (Gemini) प्रोत्साहन देण्यासाठी मोठी रक्कम दिली आहे, ज्यामुळे इतर AI सहाय्यक मागे पडू शकतात.
ॲपल आणि गुगल (Apple and Google) यांच्यातील करार अनेक वर्षांपासून वादाच्या भोवर्‍यात आहे. DOJ च्या म्हणण्यानुसार, गुगलने ॲपलला (Apple) अब्जावधी डॉलर्स देऊन हे सुनिश्चित केले आहे की त्यांच्या उपकरणांवर गुगल हे डिफॉल्ट सर्च इंजिन (Default Search Engine) असेल. यामुळे गुगलला मोठी बाजारपेठ मिळाली आणि प्रतिस्पर्धकांना संधी मिळणे कठीण झाले, असा आरोप आहे.
अँड्रॉइड (Android) ऑपरेटिंग सिस्टीमवर (Operating System) गुगलच्या नियंत्रणावरूनही DOJ चिंतित आहे. अँड्रॉइड ही जगातील सर्वात लोकप्रिय मोबाइल ऑपरेटिंग सिस्टीम (Mobile Operating System) आहे आणि गुगलकडे हे अधिकार आहेत की कोणत्या ॲप्स (Apps) आणि सेवा अँड्रॉइड उपकरणांवर प्री-इंस्टॉल (Pre-install) केल्या जातील. जर गुगल या शक्तीचा उपयोग जेमिनीला प्रोत्साहन देण्यासाठी करत असेल, तर इतर AI सहाय्यकांसाठी स्पर्धा करणे कठीण होऊ शकते, जरी ते फीचर्स (Features) किंवा कार्यक्षमतेच्या बाबतीत उत्तम असले तरी.
वाढत्या antitrust दबावाला (Antitrust Pressure) प्रतिसाद म्हणून, गुगलने गेल्या वर्षी नवीन नियम प्रस्तावित केले. या नियमांनुसार, गुगलला जेमिनीला (Gemini) विशेष करारांद्वारे उपकरणांवर सक्तीने स्थापित करण्यापासून रोखले जाईल. या प्रस्तावित नियमांनुसार, गुगल जाहिरात सौदे (Promotional Deals) करू शकेल, जसे की सॅमसंगला जेमिनी वैशिष्ट्यीकृत (Feature) करण्यासाठी पैसे देणे, परंतु गुगल सर्च, क्रोम (Chrome) किंवा प्ले स्टोअरमध्ये (Play Store) प्रवेश मिळवण्यासाठी सहाय्यकाला प्रोत्साहन देणे आवश्यक नसेल.
हे प्रस्ताव DOJ च्या दाव्यांना थेट प्रतिसाद होते, ज्यात म्हटले आहे की गुगलचे सर्चमधील वर्चस्व उत्पादकांशी असलेल्या विशेष करारांवर आधारित आहे, ज्याला न्यायालयाने यापूर्वीच एकाधिकारशाही (Monopolistic) ठरवले आहे. DOJ ने असा युक्तिवाद केला की या करारांमुळे प्रभावीपणे प्रतिस्पर्धी बाहेर फेकले गेले आणि शोध बाजारात नवकल्पना थांबली.
ChatGPT आणि Perplexity सारखी AI उत्पादने वैकल्पिक सर्च टूल्स (Alternative Search Tools) म्हणून वाढत आहेत. त्यामुळे DOJ गुगलला आपले सर्चमधील वर्चस्व AI मार्केटमध्ये वाढवण्यापासून रोखण्यासाठी दृढ आहे. चालू असलेल्या खटल्याचा हा एक महत्त्वाचा भाग आहे, जिथे DOJ आपल्या anticompetitive वर्तनाच्या दाव्यांना समर्थन देण्यासाठी पुरावे सादर करत आहे.
डहलक्विस्ट यांनी DOJ च्या चिंतांवर जोर देत म्हटले की गुगल “त्यांच्या GenAI उत्पादनांना (GenAI Products) स्पष्टपणे वगळण्याचा प्रयत्न करत आहे, जेणेकरून ते या उत्पादनांवर मक्तेदारीचे धोरण पुढे चालू ठेवू शकतील.” त्यांनी इशारा दिला की GenAI तसेच जेमिनीला उपायांमधून वगळल्यास AI बाजारातील स्पर्धा आणि नवकल्पनांना मोठा धोका निर्माण होऊ शकतो.
गुगलच्या कथित सर्च मक्तेदारीला (Search Monopoly) संबोधित करण्यासाठी, DOJ ने न्यायालयाला क्रोम (Chrome) कंपनीला विकण्यास भाग पाडण्याचा विचार करण्यास सांगितले आहे. हे कठोर पाऊल DOJ चा विश्वास दर्शवते की सर्चमधील गुगलचे वर्चस्व इतके घट्ट आहे की स्पर्धा पुनर्संचयित करण्यासाठी रचनात्मक बदल आवश्यक आहेत.
अतिरिक्त ॲंटिट्रस्ट आव्हाने
एका वेगळ्या कायदेशीर घडामोडीत, एका federal न्यायालयाने (Federal Court) असा निर्णय दिला की गुगलच्या ॲडटेक व्यवसायाची (Adtech Business) प्रकाशक बाजू antitrust कायद्याचे उल्लंघन करते. या निर्णयामुळे गुगलला जगभरातील नियामक (Regulators) आणि कायद्याच्या निर्मात्यांकडून मिळत असलेल्या छाननीवर अधिक प्रकाश पडतो.
न्यायालयाने असे म्हटले आहे की गुगलने ॲडटेक मार्केटमध्ये anticompetitive पद्धतींचा अवलंब केला आहे, ज्यामुळे प्रकाशक आणि जाहिरातदार दोघांनाही नुकसान झाले आहे. या निर्णयामुळे गुगलच्या ॲडटेक व्यवसायावर महत्त्वपूर्ण परिणाम होऊ शकतात, जो कंपनीसाठी महसूलाचा एक मोठा स्रोत आहे.
गुगलने न्यायालयाच्या निर्णयाविरुद्ध अपील (Appeal) करण्याची शपथ घेतली आहे. गुगलमधील नियामक घडामोडींचे उपाध्यक्ष ली-ॲन मुलहोलंड (Lee-Anne Mulholland) यांनी सांगितले की कंपनी हे दाखवून देईल की DOJ चे अभूतपूर्व प्रस्ताव न्यायालयाच्या निर्णयाच्या पलीकडे जाऊन अमेरिकेचे ग्राहक, अर्थव्यवस्था आणि तांत्रिक नेतृत्व यांना कसे दुखवतील.
मूळ मुद्दा: ॲंटिट्रस्ट चिंता
गुगलविरुद्ध DOJ चा खटला या युक्तिवादावर आधारित आहे की कंपनी एका बाजारातील (सर्च) आपले वर्चस्व दुसऱ्या बाजारात (AI सहाय्यक) अनुचित फायदा मिळवण्यासाठी वापरत आहे. ‘टाईंग’ (Tying) म्हणून ओळखली जाणारी ही पद्धत एक सामान्य ॲंटिट्रस्ट चिंता आहे, कारण ती स्पर्धा कमी करू शकते आणि ग्राहकांना नुकसान पोहोचवू शकते.
सॅमसंगला (Samsung) त्यांच्या उपकरणांवर जेमिनीला (Gemini) डिफॉल्ट सहाय्यक बनवण्यासाठी पैसे देऊन, गुगल प्रभावीपणे प्रतिस्पर्धकांना बाहेर काढत आहे आणि ग्राहकांच्या निवडी मर्यादित करत आहे. यामुळे दीर्घकाळात कमी नवकल्पना आणि जास्त किमती (Higher Prices) होऊ शकतात.
DOJ ला अँड्रॉइड (Android) ऑपरेटिंग सिस्टीमवर (Operating System) गुगलच्या नियंत्रणाचा वापर करून आपल्या AI सहाय्यकाला (AI Assistant) प्रोत्साहन देण्याची चिंता आहे. अँड्रॉइड ही जगातील सर्वात लोकप्रिय मोबाइल ऑपरेटिंग सिस्टीम (Mobile Operating System) आहे आणि गुगलकडे हे अधिकार आहेत की कोणत्या ॲप्स (Apps) आणि सेवा अँड्रॉइड उपकरणांवर प्री-इंस्टॉल (Pre-install) केल्या जातील.
जर गुगल या शक्तीचा उपयोग जेमिनीला (Gemini) प्रोत्साहन देण्यासाठी करत असेल, तर इतर AI सहाय्यकांसाठी स्पर्धा करणे कठीण होऊ शकते, जरी ते फीचर्स (Features) किंवा कार्यक्षमतेच्या बाबतीत उत्तम असले तरी.
तंत्रज्ञान उद्योगासाठी व्यापक परिणाम
गुगलविरुद्ध DOJ चा खटला हा तंत्रज्ञान उद्योगाला (Tech Industry) मिळत असलेल्या वाढत्या antitrust छाननीचे (Antitrust Scrutiny) एक उदाहरण आहे. जगभरातील नियामक (Regulators) आणि कायद्याचे निर्माते गुगल, ॲपल, फेसबुक (Facebook) आणि ॲमेझॉन (Amazon) यांसारख्या तंत्रज्ञान क्षेत्रातील दिग्गजांच्या शक्ती आणि प्रभावाबद्दल अधिकाधिक चिंतित आहेत.
या कंपन्यांनी मोठ्या प्रमाणात डेटा (Data) आणि बाजारपेठ जमा केली आहे आणि अशी चिंता आहे की ते या शक्तीचा उपयोग स्पर्धा कमी करण्यासाठी, ग्राहकांना नुकसान पोहोचवण्यासाठी आणि लोकशाहीला कमजोर करण्यासाठी करत आहेत.
अलिकडच्या वर्षांत, तंत्रज्ञान कंपन्यांविरुद्ध अनेक उच्च-प्रोफाइल (High-profile) ॲंटिट्रस्ट खटले झाले आहेत, ज्यात गुगलविरुद्ध DOJ चा खटला, फेसबुकविरुद्ध FTC चा खटला आणि गुगल आणि ॲपलविरुद्ध युरोपियन कमिशनच्या (European Commission) खटल्यांचा समावेश आहे.
हे खटले चालू राहण्याची शक्यता आहे, कारण नियामक आणि कायद्याचे निर्माते 21 व्या शतकात तंत्रज्ञान उद्योगाचे नियमन करण्याच्या आव्हानांना तोंड देत आहेत.
गुगलविरुद्ध DOJ च्या खटल्याच्या निकालामुळे AI बाजाराच्या भविष्यावर आणि एकंदरीत तंत्रज्ञान उद्योगावर महत्त्वपूर्ण परिणाम होऊ शकतात. जर DOJ यशस्वी झाले, तर ते इतर तंत्रज्ञान कंपन्यांना संदेश देऊ शकते की ते एका बाजारातील आपले वर्चस्व दुसऱ्या बाजारात अनुचित फायदा मिळवण्यासाठी वापरू शकत नाहीत.
यामुळे अधिक स्पर्धात्मक आणि नाविन्यपूर्ण तंत्रज्ञान उद्योग निर्माण होऊ शकतो, ज्यामुळे ग्राहक आणि अर्थव्यवस्थेला फायदा होईल.
स्पर्धा टिकवून ठेवण्याचे महत्त्व
निरोगी अर्थव्यवस्थेसाठी स्पर्धा आवश्यक आहे. हे नवकल्पना वाढवते, किमती कमी करते आणि ग्राहकांना अधिक पर्याय प्रदान करते. जेव्हा कंपन्यांना खूप प्रभावी होण्याची परवानगी दिली जाते, तेव्हा ते स्पर्धा कमी करू शकतात आणि ग्राहकांना नुकसान पोहोचवू शकतात.
म्हणूनच ॲंटिट्रस्ट कायदे खूप महत्त्वाचे आहेत. हे कायदे कंपन्यांना anticompetitive वर्तनात (Anticompetitive Behavior) गुंतण्यापासून रोखण्यासाठी तयार केले आहेत, जसे की विलीनीकरण (Mergers) ज्यामुळे स्पर्धा कमी होते, किमती निश्चित करण्याचे करार आणि प्रतिस्पर्धकांना वगळण्यासाठी मक्तेदारी शक्तीचा वापर.
गुगलविरुद्ध DOJ चा खटला antitrust कायद्यांची अंमलबजावणी करण्याचे महत्त्व दर्शवतो, जेणेकरून स्पर्धा टिकून राहील आणि ग्राहकांना विस्तृत पर्याय उपलब्ध असतील.
AI बाजार अजूनही सुरुवातीच्या टप्प्यात आहे आणि तो स्पर्धात्मक राहणे महत्त्वाचे आहे. यामुळे अधिक नवकल्पना होतील आणि ग्राहकांना सर्वोत्तम AI उत्पादने आणि सेवा मिळतील.
गुगलविरुद्ध DOJ चा खटला योग्य दिशेने टाकलेले एक पाऊल आहे, परंतु AI बाजार स्पर्धात्मक राहील आणि ग्राहकांचे संरक्षण केले जाईल, यासाठी आणखी बरेच काही करण्याची आवश्यकता आहे.
नियमांची भूमिका
Antitrust अंमलबजावणीव्यतिरिक्त, तंत्रज्ञान उद्योगात स्पर्धा वाढवण्यासाठी आणि ग्राहकांचे संरक्षण करण्यासाठी नियम देखील महत्त्वाची भूमिका बजावू शकतात.
उदाहरणार्थ, तंत्रज्ञान कंपन्या डेटा कसा गोळा करतात आणि वापरतात याबद्दल पारदर्शक (Transparent) आहेत याची खात्री करण्यासाठी, त्यांना काही विशिष्ट गटांविरुद्ध भेदभाव (Discrimination) करण्यापासून रोखण्यासाठी आणि त्यांची उत्पादने आणि सेवा सुरक्षित आहेत याची खात्री करण्यासाठी नियमांचा वापर केला जाऊ शकतो.
तंत्रज्ञान उद्योगात नियमांच्या भूमिकेबद्दल एक वाढता वाद आहे, काहींचे म्हणणे आहे की तंत्रज्ञान क्षेत्रातील दिग्गजांनी निर्माण केलेल्या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी अधिक नियमांची आवश्यकता आहे, तर काहींचे म्हणणे आहे की जास्त नियमांमुळे नवकल्पना कमी होऊ शकतात आणि अर्थव्यवस्थेला नुकसान होऊ शकते.
21 व्या शतकात धोरणकर्त्यांसमोर नियम आणि नवकल्पना (Regulation and Innovation) यांच्यात योग्य संतुलन साधणे हे एक महत्त्वाचे आव्हान आहे.
गुगलविरुद्ध DOJ चा खटला तंत्रज्ञान उद्योगाचे नियमन करण्यासाठी एका व्यापक दृष्टीकोनाची गरज अधोरेखित करतो, ज्यात antitrust अंमलबजावणी आणि लक्ष्यित नियमांचा समावेश आहे.
हा दृष्टीकोन तंत्रज्ञान उद्योग स्पर्धात्मक राहण्यास आणि ग्राहकांचे संरक्षण करण्यास मदत करेल.
पुढे काय?
गुगलविरुद्ध DOJ चा खटला अजूनही सुरू आहे आणि त्याचा निकाल काय असेल हे स्पष्ट नाही. तथापि, या खटल्याने तंत्रज्ञान उद्योगावर आधीच महत्त्वपूर्ण परिणाम केला आहे, anticompetitive वर्तनाची शक्यता वाढवली आहे आणि तंत्रज्ञान कंपन्यांना त्यांच्या व्यावसायिक पद्धतींचे पुनर्मूल्यांकन (Re-examine) करण्यास प्रवृत्त केले आहे.
या खटल्यामुळे जगभरातील नियामक आणि कायद्याच्या निर्मात्यांकडून तंत्रज्ञान उद्योगाची अधिक छाननी होण्याची शक्यता आहे.
आगामी वर्षांमध्ये, आम्ही तंत्रज्ञान कंपन्यांविरुद्ध अधिक antitrust खटले आणि नियामक कारवाई पाहू शकतो, कारण धोरणकर्ते 21 व्या शतकात तंत्रज्ञान उद्योगाचे नियमन करण्याच्या आव्हानांना तोंड देत आहेत.
या प्रयत्नांचे अंतिम उद्दिष्ट हे सुनिश्चित करणे आहे की तंत्रज्ञान उद्योग स्पर्धात्मक आणि नाविन्यपूर्ण राहील आणि ग्राहकांचे संरक्षण केले जाईल. यासाठी नियामक, कायद्याचे निर्माते आणि तंत्रज्ञान कंपन्या यांच्या एकत्रित प्रयत्नांची आवश्यकता असेल.
गुगलविरुद्ध DOJ चा खटला एक स्मरणपत्र आहे की तंत्रज्ञान उद्योग कायद्यापेक्षा मोठा नाही आणि कंपन्यांनी निष्पक्षपणे आणि प्रामाणिकपणे स्पर्धा करणे आवश्यक आहे. हे निरोगी अर्थव्यवस्था आणि जीवंत लोकशाहीसाठी आवश्यक आहे.
तंत्रज्ञान उद्योगाचे भविष्य नवकल्पना आणि नियम यांच्यात योग्य संतुलन साधण्याच्या आणि तंत्रज्ञानाचे फायदे सर्वांना मिळतील याची खात्री करण्याच्या आपल्या क्षमतेवर अवलंबून आहे. गुगल आणि इतर तंत्रज्ञान क्षेत्रातील दिग्गजांशी संबंधित चालू असलेल्या कायदेशीर लढाया आणि वादविवाद नि:संशयपणे आगामी वर्षांसाठी उद्योगातील चित्र (Landscape) निश्चित करतील. तंत्रज्ञान ज्या वेगाने विकसित होत आहे, त्या दृष्टीने नवीन आव्हानांना तोंड देण्यासाठी आणि एक निष्पक्ष आणि स्पर्धात्मक बाजारपेठ सुनिश्चित करण्यासाठी नियमांचे आणि धोरणांचे योग्य रूपांतरण करणे आवश्यक आहे. DOJ च्या कारवाईमुळे anticompetitive पद्धतींमध्ये गुंतलेल्या कंपन्यांना इशारा मिळतो आणि तंत्रज्ञान उद्योगातील सर्व खेळाडूंसाठी समान संधी (Level Playing Field) राखण्याचे महत्त्व अधोरेखित होते.