“कॅटफिश’ इफेक्ट: डीपसीकचा अनपेक्षित परिणाम
डीपसीकचा (DeepSeek) प्रभाव चीनच्या सीमांच्या पलीकडे, वॉल स्ट्रीट आणि सिलिकॉन व्हॅलीमध्येही जाणवला. तथापि, त्याचा सर्वाधिक परिणाम चिनी AI समुदायामध्ये दिसून आला, जिथे त्याने मूनशॉट AI (Moonshot AI) आणि मिनीमॅक्स (MiniMax) सारख्या प्रस्थापित कंपन्यांना मागे टाकले.
लियांग वेनफेंग (Liang Wenfeng), डीपसीकचे प्रमुख, यांनी जुलै 2024 च्या एका मुलाखतीत कबूल केले की त्यांची कंपनी अनपेक्षितपणे चीनच्या AI बाजारातील ‘कॅटफिश’ बनली आहे. ‘कॅटफिश’ हा शब्द अशा स्पर्धकाला उद्देशून वापरला जातो, जो एखाद्या विशिष्ट उद्योगात सक्रियता वाढवतो आणि स्थिरता टाळतो. डीपसीकचा मूळ उद्देश कदाचित बाजारात व्यत्यय आणण्याचा नसेल, परंतु जुलै 2024 मध्ये त्यांच्या V2 मॉडेलच्या प्रकाशनाने किंमत युद्ध सुरू केले, आणि त्यानंतरच्या V3 (डिसेंबरमध्ये) आणि R1 (जानेवारीमध्ये) रिलीझने त्याची व्यत्यय आणणारी भूमिका अधिक दृढ केली. या प्रगतीमुळे चीनच्या आधीच गर्दी असलेल्या AI मॉडेल मार्केटमधील अनेक कंपन्यांसमोर अस्तित्वाचे प्रश्न निर्माण झाले.
दृष्टिकोन भिन्नता: चीन विरुद्ध अमेरिका
विरोधाभास असा आहे की, डीपसीकच्या व्यत्ययामुळे चीनच्या AI इकोसिस्टमला (Ecosystem) फायदा झाला आहे. AI मॉडेल क्षमतांची मर्यादा वाढवून आणि तंत्रज्ञान अधिक सुलभ करून, डीपसीकने, काही विश्लेषकांच्या मते, चीनला एक ‘आघाडी’ मिळवून दिली आहे.
AI विश्लेषक ग्रेस शाओ (Grace Shao), इंडस्ट्री न्यूजलेटर AI प्रोम (AI Proem) च्या संस्थापक, चीन आणि युनायटेड स्टेट्समध्ये AI कडे पाहण्याच्या दृष्टिकोनातील एक महत्त्वाचा फरक अधोरेखित करतात. डीपसीकच्या R1 पूर्वी, अनेक चिनी AI स्टार्टअप्स (Startups) ग्राहक-केंद्रित ऍप्लिकेशन्सवर (Applications) लक्ष केंद्रित करत होते. या रणनीती मोबाईल इंटरनेट युगातील कमाईच्या धोरणातून प्रेरित होत्या. याउलट, अमेरिकेने मोठ्या प्रमाणावर AI चा वापर एंटरप्राइझ (Enterprise) आणि व्हाईट-कॉलर (White-Collar) उत्पादकता वाढवण्यासाठी एक साधन म्हणून केला आहे.
शाओ या फरकाचे श्रेय दोन बाजारपेठांमधील संरचनात्मक आर्थिक फरकांना देतात. तथापि, त्या यावर जोर देतात की, विशिष्ट ऍप्लिकेशन (Application) काहीही असले तरी, मजबूत मॉडेल क्षमता AI उद्योगाचा आधारस्तंभ राहतात.
पुढे जाण्याची शर्यत: चीनच्या AI स्टार्टअप्सची प्रतिक्रिया
मूलभूत AI प्रगतीचे महत्त्व ओळखून, इतर चिनी AI मॉडेल डेव्हलपर्स (Developers) आता डीपसीकसोबतची दरी कमी करण्याचा प्रयत्न करत आहेत.
झिपु AI (Zhipu AI): निधी सुरक्षित करणे आणि ओपन सोर्सचा स्वीकार
बीजिंग (Beijing) स्थित झिपु AI, सिंगुआ विद्यापीठातून (Tsinghua University) सुरू झालेल्या एका स्टार्टअप, ने अलीकडेच 1 अब्ज युआन (US$140 दशलक्ष) च्या महत्त्वपूर्ण निधी संकलनाची घोषणा केली. या गुंतवणुकीमध्ये हांगझोऊ (Hangzhou) च्या नगरपालिका सरकारचा पाठिंबा समाविष्ट होता, जिथे झिपु AI ने एक उपकंपनी स्थापन केली आहे.
निधी सुरक्षित करण्याव्यतिरिक्त, झिपु AI ने ओपन-सोर्स चळवळीचाही स्वीकार केला आहे. कंपनीने आपली AI मॉडेल्स आणि एजंट्स डेव्हलपर्ससाठी उपलब्ध करून दिले आहेत, ज्यामुळे व्यापक समुदायामध्ये सहयोग आणि नावीन्यपूर्णतेला चालना मिळाली आहे. याचे अलीकडील उदाहरण म्हणजे कॉगव्ह्यू-4 (CogView-4) चे प्रकाशन, एक ओपन-सोर्स टेक्स्ट-टू-इमेज मॉडेल जे चिनी अक्षरे तयार करण्यास सक्षम आहे.
ओपन-सोर्स लाट: एक सांस्कृतिक बदल
चीनच्या AI क्षेत्रात ओपन-सोर्स डेव्हलपमेंटकडे (Development) असलेला कल व्यापक सांस्कृतिक बदलाचे प्रतिबिंब आहे.
ओपन सोर्स का?
- नवकल्पना सिद्ध करण्याची इच्छा: 80 आणि 90 च्या दशकात जन्मलेल्या उद्योजकांच्या पिढीमध्ये, चिनी कंपन्या केवळ विद्यमान तंत्रज्ञानाची ‘कॉपी’ करण्याच्या कल्पनेतून बाहेर पडून, खरी नवकल्पना करण्यास सक्षम आहेत हे दर्शविण्याची तीव्र इच्छा आहे.
- जागतिक मान्यता: आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ओळख मिळवण्याची इच्छा एक शक्तिशाली प्रेरक आहे. चीनबाहेरील डेव्हलपर्स आणि व्यवसायांद्वारे उद्धृत होणे आणि वापरले जाणे हे केवळ वैयक्तिक प्रकल्पांमधून नफा मिळवण्यावर लक्ष केंद्रित करण्यापेक्षा अधिक प्रतिष्ठित मानले जाते.
स्टेपफन (Stepfun): मल्टीमॉडल मॉडेल्स आणि धोरणात्मक भागीदारी
शांघाय (Shanghai) स्थित स्टेपफन, 2023 मध्ये माजी मायक्रोसॉफ्ट रिसर्च एशिया (Microsoft Research Asia) चे मुख्य शास्त्रज्ञ जियांग डॅक्सिन (Jiang Daxin) यांनी स्थापन केलेले, ओपन-सोर्स क्षेत्रात प्रगती करत असलेले आणखी एक स्टार्टअप आहे.
स्टेपफनचे ओपन-सोर्स योगदान:
- स्टेप-व्हिडिओ-T2V (Step-Video-T2V): मजकूर इनपुटमधून व्हिडिओ तयार करणारे मॉडेल.
- स्टेप-ऑडिओ (Step-Audio): व्हॉइस (Voice) संवादासाठी डिझाइन केलेले.
- आगामी इमेज-टू-व्हिडिओ मॉडेल: या महिन्यात रिलीज (Release) करण्याची योजना आहे.
स्टेपफनची धोरणात्मक भागीदारी चीनच्या AI इकोसिस्टमचे सहयोगी स्वरूप दर्शवते. शांघाय म्युनिसिपल गव्हर्नमेंट (Municipal Government) च्या मालकीची कॅपिटल इन्व्हेस्टमेंट कंपनी (Capital Investment Co), इंटरनेट क्षेत्रातील मोठी कंपनी टेनसेंट होल्डिंग्स (Tencent Holdings), क्विमिंग व्हेंचर पार्टनर्स (Qiming Venture Partners) आणि 5Y कॅपिटल (5Y Capital) यांचा यात समावेश आहे.
मिनीमॅक्स (MiniMax): ओपन सोर्सचा उशिरा स्वीकार
मिनीमॅक्स, आपल्या लोकप्रिय वैयक्तिकृत AI ॲप्स टॉकी (Talkie) आणि झिंगये (Xingye) साठी प्रसिद्ध आहे, सुरुवातीला अधिक बंद दृष्टिकोन ठेवला होता. तथापि, डीपसीकच्या V3 रिलीझनंतर लगेचच, जानेवारीमध्ये कंपनीने आपली रणनीती बदलली.
मिनीमॅक्सची ओपन-सोर्स ऑफर:
- मिनीमॅक्स-टेक्स्ट-01 (MiniMax-Text-01): एक मोठे भाषा मॉडेल (LLM), चॅटजीपीटी (ChatGPT) सारख्या जनरेटिव्ह AI सेवांना (Generative AI Services) समर्थन देणारे तंत्रज्ञान.
- मिनीमॅक्स-VL-01 (MiniMax-VL-01): एक मल्टीमॉडल मॉडेल.
संस्थापक यान जुन्जी (Yan Junjie) यांनी चिनी मीडिया आउटलेट लेटपोस्ट (LatePost) ला दिलेल्या मुलाखतीत स्पष्टपणे कबूल केले की, जर त्यांना दुसरी संधी मिळाली असती, तर त्यांनी सुरुवातीपासूनच ओपन-सोर्स मार्ग निवडला असता.
मूनशॉट AI (Moonshot AI): मल्टीमॉडल रीझनिंग आणि इनोव्हेशन
मूनशॉट AI, त्याच्या किमि (Kimi) चॅटबॉटसाठी (Chatbot) ओळखले जाते, ओपन-सोर्स क्षेत्रात देखील सक्रिय आहे.
मूनशॉट AI चे योगदान:
- K1.5: एक o1-लेव्हल मल्टीमॉडल रीझनिंग मॉडेल, जानेवारीमध्ये रिलीज झाले (डीपसीकच्या R1 लाँचच्या वेळी).
- ओपन-सोर्स आर्किटेक्चर आणि ऑप्टिमायझर इनोव्हेशन्स: गेल्या महिन्यात सादर केले.
बाईचुआन AI (Baichuan AI): वैद्यकीय क्षेत्रावर पुन्हा लक्ष केंद्रित
बाईचुआन AI, सोगोउ (Sogou) चे माजी CEO वांग झियाओचुआन (Wang Xiaochuan) यांनी स्थापन केलेले, वैद्यकीय क्षेत्रावर आपले प्रयत्न केंद्रित करण्यासाठी धोरणात्मक बदल केले आहेत. या बदलांमध्ये पुनर्रचना समाविष्ट आहे, ज्यामध्ये त्यांच्या आर्थिक सेवा संघाचे विसर्जन करणे समाविष्ट आहे. बाईचुआन AI ने या निर्णयाची पुष्टी केली, आणि सांगितले की ते “आर्थिक व्यवसायाला अनुकूल आणि समायोजित करत आहेत, जेणेकरून संसाधने एकत्रित केली जातील आणि आमच्या मुख्य वैद्यकीय व्यवसायांवर लक्ष केंद्रित केले जाईल.”
01.AI: मोठ्या-प्रमाणातील मॉडेल्सकडून उद्योग-विशिष्ट ऍप्लिकेशन्सकडे
01.AI, गुगल चायना (Google China) चे माजी अध्यक्ष ली काई-फू (Lee Kai-fu) यांनी स्थापन केलेले, यांनी देखील धोरणात्मक बदल केले आहेत. कंपनीने मोठ्या प्रमाणात AI मॉडेल्सचे प्रशिक्षण थांबवले आहे आणि आता उद्योग-विशिष्ट ऍप्लिकेशन्स (Applications) विकसित करण्यावर लक्ष केंद्रित करत आहे. या बदलाचे एक उल्लेखनीय उदाहरण म्हणजे 01.AI ची अलिबाबा ग्रुप होल्डिंग (Alibaba Group Holding) च्या क्लाउड कॉम्प्युटिंग (Cloud Computing) सेवा युनिटसोबत “इंडस्ट्रियल लार्ज मॉडेल जॉइंट लॅब” (“industrial large model joint lab”) स्थापन करण्यासाठीची भागीदारी. या सहकार्यामध्ये 01.AI च्या अनेक कर्मचाऱ्यांचे अलिबाबा क्लाउडमध्ये (Alibaba Cloud) स्थलांतरण समाविष्ट होते.
विकसित होणारे लँडस्केप (Landscape): स्पर्धा आणि सहयोग
चिनी AI लँडस्केप स्पर्धा आणि सहकार्याच्या गतिशीलतेने वैशिष्ट्यीकृत आहे. डीपसीकच्या व्यत्यय आणणाऱ्या प्रवेशामुळे निश्चितपणे नावीन्यपूर्णतेला चालना मिळाली आहे, ज्यामुळे प्रस्थापित कंपन्यांना जुळवून घेण्यास आणि नवीन कंपन्यांना त्यांचे प्रयत्न वाढवण्यास भाग पाडले आहे. ओपन-सोर्स तत्त्वांचा स्वीकार अधिक सहयोगी वातावरणास प्रोत्साहन देत आहे, जिथे ज्ञानाची देवाणघेवाण आणि सामूहिक प्रगतीला प्राधान्य दिले जाते.
महत्त्वाचे ट्रेंड (Trends):
- मूलभूत मॉडेल्सवर वाढलेले लक्ष: स्टार्टअप्स भविष्यातील नावीन्यपूर्णतेचा आधार म्हणून मजबूत, मूलभूत AI मॉडेल्स विकसित करण्याचे महत्त्व ओळखत आहेत.
- ओपन-सोर्स चळवळ: ओपन-सोर्स दृष्टिकोन वेग घेत आहे, ज्याला जागतिक मान्यता मिळवण्याची इच्छा आणि सहयोगी विकासाच्या सामर्थ्यावर विश्वास आहे.
- धोरणात्मक भागीदारी: स्टार्टअप्स, प्रस्थापित टेक कंपन्या आणि सरकारी संस्था यांच्यातील सहयोग अधिक सामान्य होत आहेत, ज्यामुळे संसाधने आणि कौशल्ये एकत्रित केली जात आहेत.
- उद्योग-विशिष्ट ऍप्लिकेशन्स: काही कंपन्या त्यांचे लक्ष सामान्य-उद्देश AI मॉडेल्सवरून विशिष्ट उद्योगांसाठी, जसे की आरोग्यसेवा आणि वित्त, तयार केलेल्या विशेष ऍप्लिकेशन्स विकसित करण्याकडे वळवत आहेत.
डीपसीकच्या व्यत्ययाचा दीर्घकालीन परिणाम अद्याप स्पष्ट व्हायचा आहे. तथापि, एक गोष्ट निश्चित आहे: चिनी AI लँडस्केप वेगाने विकसित होत आहे, जे स्पर्धात्मक दबाव, तांत्रिक प्रगती आणि ओपन-सोर्स तत्त्वांबद्दल वाढत्या वचनबद्धतेमुळे प्रेरित आहे. हे गतिशील वातावरण केवळ चीनमध्येच नव्हे तर जागतिक स्तरावर AI च्या भविष्याला आकार देईल आणि आणखी प्रगती घडवून आणण्याचे वचन देते. वाढलेली स्पर्धा कार्यक्षमतेवर आणि खर्च-प्रभावीतेवर अधिक जोर देत आहे. कंपन्यांवर स्पर्धात्मक किमतींमध्ये उच्च-गुणवत्तेची मॉडेल्स वितरीत करण्याचा दबाव आहे, ज्यामुळे अंतिम वापरकर्त्यांना फायदा होतो आणि विविध क्षेत्रांमध्ये AI चा अवलंब वाढतो.
उद्योग-विशिष्ट ऍप्लिकेशन्सकडे (Applications) होणारा बदल देखील एक उल्लेखनीय कल आहे. विशिष्ट क्षेत्रांच्या गरजा आणि आव्हानांवर लक्ष केंद्रित करून, बाईचुआन AI (Baichuan AI) आणि 01.AI सारख्या कंपन्या अधिक थेट आणि प्रभावी उपाय तयार करण्याचे लक्ष्य ठेवत आहेत. हा दृष्टिकोन आरोग्यसेवा, वित्त आणि उत्पादन यासारख्या क्षेत्रांमध्ये AI चा वेगवान अवलंब घडवून आणू शकतो, ज्यामुळे व्यवसाय आणि ग्राहकांसाठी ठोस फायदे मिळतात.
शिवाय, शांघाय म्युनिसिपल गव्हर्नमेंटची (Municipal Government) स्टेपफनमध्ये (Stepfun) गुंतवणूक आणि हांगझोऊ (Hangzhou) सरकारचा झिपु AI (Zhipu AI) ला पाठिंबा यासारख्या सरकारी संस्थांचा सहभाग चीनमध्ये AI विकासाचे धोरणात्मक महत्त्व अधोरेखित करतो. हे सरकारी समर्थन केवळ आर्थिक संसाधनेच पुरवत नाही तर प्रमाणीकरण आणि स्थिरतेची भावना देखील प्रदान करते, ज्यामुळे या क्षेत्रात आणखी गुंतवणूक आणि नावीन्यपूर्णतेला प्रोत्साहन मिळते.
स्पर्धा आणि सहयोग यांमधील परस्परसंवाद हे देखील चिनी AI लँडस्केपचे (Landscape) एक परिभाषित वैशिष्ट्य आहे. कंपन्या निःसंशयपणे बाजारातील हिस्सा आणि मान्यता मिळवण्यासाठी स्पर्धा करत असताना, हे देखील ओळखले जात आहे की सहयोग, विशेषतः ओपन-सोर्स उपक्रमांद्वारे, संपूर्ण उद्योगासाठी प्रगतीला गती देऊ शकते. ही सहयोगी भावना मॉडेल्स, कोड आणि संशोधनातील निष्कर्षांच्या देवाणघेवाणीमध्ये दिसून येते, ज्यामुळे सामूहिक प्रगतीची भावना वाढते.
चीनच्या AI क्षेत्राची सतत होणारी प्रगती, कृत्रिम बुद्धिमत्तेमध्ये जागतिक स्तरावर अग्रेसर बनण्याच्या देशाच्या महत्त्वाकांक्षेचा पुरावा आहे. उद्योजकतेची प्रेरणा, सरकारी पाठिंबा आणि ओपन-सोर्स तत्त्वांचा वाढता स्वीकार, हे सर्व नावीन्यपूर्णतेसाठी एक सुपीक जमीन तयार करत आहेत. चिनी AI कंपन्या शक्यतेच्या सीमांना पुढे ढकलत असताना, त्या केवळ त्यांच्या देशांतर्गत बाजाराला आकार देत नाहीत तर कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या जागतिक प्रगतीमध्येही योगदान देत आहेत. डीपसीकची कथा आणि चिनी AI लँडस्केपवर त्याचा प्रभाव, हे एक उत्कृष्ट उदाहरण आहे की एक व्यत्यय आणणारी शक्ती कशा प्रकारे व्यापक बदल घडवून आणू शकते आणि संपूर्ण उद्योगात नावीन्यपूर्णतेची गती वाढवू शकते.