चीनचे DeepSeek: अमेरिकेसाठी धोका?

चीनचे DeepSeek अमेरिकेच्या रडारवर: राष्ट्रीय सुरक्षेला धोका?

अमेरिकेतील काँग्रेसच्या द्विपक्षीय समितीने चीनची एआय कंपनी DeepSeek अमेरिकेच्या राष्ट्रीय सुरक्षेसाठी ‘खतरनाक धोका’ असल्याचा इशारा दिला आहे. DeepSeek चे चीन सरकारशी असलेले संबंध, हेरगिरी, एआय (AI) चोरी आणि पाळत ठेवण्यासाठीचे तंत्रज्ञान विकसित करण्याच्या आरोपांमुळे अमेरिकेच्या House of Representatives’ Select Committee on China ने चिंता व्यक्त केली आहे. DeepSeek ने कमी संसाधनांमध्ये अमेरिकन कंपन्यांशी स्पर्धा करत जनरेटिव्ह एआय मॉडेल (Generative AI Model) विकसित केले, ज्यामुळे या कंपनीकडे अधिक लक्ष वेधले गेले आहे.

DeepSeek चे सरकारी संबंध आणि इकोसिस्टम (Ecosystem)

अहवालात नमूद केल्यानुसार, DeepSeek चीन सरकारशी जोडलेल्या इकोसिस्टममध्ये काम करते. यात चिनी सरकारी संस्था आणि पायाभूत सुविधांशी थेट संबंध आहेत. लिआंग वेनफेंग यांनी स्थापन केलेली ही कंपनी High-Flyer Quant hedge fund सोबत संयुक्तपणे नियंत्रित केली जाते. DeepSeek चे सरकारी हार्डवेअर प्लॅटफॉर्म (Hardware Platform) आणि Zhejiang Lab या सरकारी संस्थेशी जवळचे संबंध आहेत. या संबंधांमुळे सरकारचा प्रभाव आणि संवेदनशील डेटा (Sensitive data) मिळवण्याची शक्यता वाढते.

• सरकारी भागीदारी: DeepSeek चे चिनी सरकारी संस्थांशी असलेले संबंध सरकारचा हस्तक्षेप आणि नियंत्रणाची शक्यता दर्शवतात.
• पायाभूत सुविधांशी संबंध: सरकारी हार्डवेअर प्लॅटफॉर्म आणि संशोधन संस्थांशी असलेले संबंध सरकारी संसाधनांपर्यंत पोहोच दर्शवतात.
• डेटा संकलन: DeepSeek द्वारे गोळा केलेला डेटा सरकारी संस्थांद्वारे पाठवला जातो, ज्यामुळे गोपनीयता आणि सुरक्षा धोक्यात येते.

डेटा संकलन आणि चायना मोबाइल (China Mobile)

समितीच्या माहितीनुसार, DeepSeek मोठ्या प्रमाणात डेटा (Data) जमा करते आणि हा डेटा चायना मोबाइलद्वारे पाठवला जातो. चायना मोबाइल ही चीन सरकारची दूरसंचार कंपनी आहे आणि अमेरिकेने 2019 मध्ये राष्ट्रीय सुरक्षेच्या कारणास्तव तिच्यावर बंदी घातली होती. चायना मोबाइलचा वापर डेटा सुरक्षा आणि चिनी सरकारला डेटा प्रवेशाबद्दल प्रश्न निर्माण करतो. यामुळे वापरकर्त्यांची गोपनीयता धोक्यात येते आणि संवेदनशील माहितीचा गैरवापर होण्याची शक्यता असते.

चिप्स (Chips) खरेदी आणि निर्यातीचे उल्लंघन

DeepSeek ने अमेरिकन कंपन्यांकडून, विशेषत: Nvidia कडून ‘हजारो चिप्स’ घेतल्याचा आरोप आहे. हे U.S. export निर्बंधांचे उल्लंघन असू शकते. DeepSeek कडे किमान 60,000 Nvidia प्रोसेसर (Processor) आहेत आणि त्यांनी आणखी हजारो चिप्सची मागणी केली आहे. समितीने Nvidia ला 2020 पासून किमान 499 AI चिप्स खरेदी केलेल्या 11 आशियाई देशांतील ग्राहकांची माहिती देण्यास सांगितले आहे. यामुळे निर्यातीचे उल्लंघन उघडकीस येऊ शकते आणि DeepSeek च्या प्रगत संगणकीय संसाधनांपर्यंत (computing resources) पोहोचण्याची माहिती मिळू शकते.

प्रगत एआय मॉडेल (AI model) तयार करण्यासाठी या चिप्स महत्त्वाच्या आहेत आणि निर्यातीचे उल्लंघन झाल्यास राष्ट्रीय सुरक्षेवर गंभीर परिणाम होऊ शकतात. समिती हे सुनिश्चित करू इच्छिते की निर्यातीचे नियम योग्यरित्या पाळले जावेत आणि संवेदनशील तंत्रज्ञानाचे अनधिकृत हस्तांतरण (Unauthorized transfer) रोखले जावे.

एआय चोरी आणि बेकायदेशीर प्रशिक्षण तंत्र

OpenAI च्या свидетельствоानुसार, DeepSeek ने अमेरिकन मॉडेल्सकडून (American models) reinforcement learning सह बेकायदेशीर प्रशिक्षण तंत्रांचा वापर करून विकास जलद केला. DeepSeek च्या कर्मचाऱ्यांनी OpenAI च्या मॉडेल्समधील सुरक्षा उपायांना बगल देऊन माहिती काढली आणि ‘डिस्टिलेशन’ (Distillation) नावाच्या तंत्राने कमी खर्चात प्रगत मॉडेल तयार केले. DeepSeek च्या R1 मॉडेलमध्ये OpenAI च्या मॉडेल्सप्रमाणेच तर्क आणि वाक्यरचना आढळल्या आहेत, ज्यामुळे बौद्धिक संपत्ती चोरीचा (intellectual property theft) संशय येतो.

एआय चोरी आणि बेकायदेशीर प्रशिक्षण तंत्रामुळे गंभीर नैतिक आणि कायदेशीर प्रश्न उभे राहतात. मालकीच्या माहितीचा (proprietary information) अनधिकृत वापर आणि सुरक्षा उपायांचे उल्लंघन करणे हे निष्पक्ष स्पर्धा आणि बौद्धिक संपत्ती अधिकारांना कमजोर करते. समिती या प्रकरणाची चौकशी करून DeepSeek ला जबाबदार ठरवण्याचा प्रयत्न करेल.

राष्ट्रीय सुरक्षा परिणाम

DeepSeek वरील आरोपांमुळे अमेरिकेच्या राष्ट्रीय सुरक्षेवर गंभीर परिणाम होऊ शकतात. कंपनीचे चीन सरकारशी असलेले संबंध, हेरगिरी, एआय चोरी आणि पाळत ठेवण्याचे तंत्रज्ञान विकसित करणे, हे धोक्याचे संकेत आहेत. DeepSeek आपल्या एआय क्षमतेचा उपयोग सायबर हल्ल्यांसारख्या (cyberattacks) malicious purposes साठी करू शकते, ज्यामुळे गंभीर धोका निर्माण होऊ शकतो.

प्रगत एआय चिप्सचे अनधिकृत अधिग्रहण (Unauthorized acquisition) आणि बेकायदेशीर प्रशिक्षण तंत्रांचा वापर अमेरिकेच्या तंत्रज्ञानातील प्रगतीला कमी करू शकतो. समिती या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी आणि अमेरिकेच्या राष्ट्रीय सुरक्षा हितांचे रक्षण करण्यासाठी योग्य उपाययोजना करेल.

DeepSeek ची उत्पत्ती आणि रचना

DeepSeek जागतिक एआय क्षेत्रात एक नवीन खेळाडू आहे, परंतु प्रगत जनरेटिव्ह एआय मॉडेलमुळे (Generative AI Model) त्यांनी लवकरच लोकप्रियता मिळवली आहे. लिआंग वेनफेंग यांनी स्थापन केलेली ही कंपनी महत्त्वपूर्ण गुंतवणूक आणि धोरणात्मक भागीदारीमुळे वेगाने वाढली आहे. कंपनीची रचना आणि संबंध U.S. lawmakers च्या नजरेत आले आहेत.

द्विपक्षीय समितीच्या अहवालात DeepSeek आणि चीन सरकार यांच्यातील संबंधांवर प्रकाश टाकला आहे. कंपनीचे नियंत्रण High-Flyer Quant hedge fund कडे देखील आहे, ज्यामुळे मालकीची रचना अधिक जटिल झाली आहे. या गुंतागुंतीच्या मालकीमुळे अंतिम नियंत्रण आणि बाह्य संस्थांकडून येणाऱ्या संभाव्य प्रभावाबद्दल प्रश्न निर्माण होतात.

DeepSeek चे सरकारी हार्डवेअर प्लॅटफॉर्म आणि Zhejiang Lab या सरकारी संस्थेशी असलेले संबंध दुर्लक्षित करता येणार नाहीत. या संबंधांमुळे कंपनीला असा पाठिंबा आणि संसाधने मिळतात, जी खाजगी कंपन्यांना सहसा मिळत नाहीत. यामुळे एआय तंत्रज्ञानाच्या संशोधन, विकास आणि उपयोजनात DeepSeek ला मोठा फायदा मिळू शकतो.

डेटा प्रवाह: चायना मोबाइलची भूमिका

अहवालात नमूद केल्यानुसार, DeepSeek च्या कामकाजाचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे चायना मोबाइलद्वारे वापरकर्त्यांच्या डेटाचे कथित मार्गक्रमण (routing). चायना मोबाइल ही चीन सरकारद्वारे नियंत्रित असलेली दूरसंचार कंपनी आहे आणि अमेरिकेने 2019 मध्ये राष्ट्रीय सुरक्षा धोक्याचे कारण देत तिच्यावर बंदी घातली होती.

DeepSeek डेटा ट्रांसमिशनसाठी (data transmission) चायना मोबाइलचा वापर करत असल्यामुळे डेटा गोपनीयता आणि सुरक्षिततेबद्दल गंभीर प्रश्न उभे राहतात. चायना मोबाइलचे चीन सरकारशी संबंध पाहता, वापरकर्त्यांच्या डेटावर सरकारी अधिकाऱ्यांचा प्रवेश असण्याची शक्यता आहे. एआय मॉडेलद्वारे प्रक्रिया केल्या जाणाऱ्या संवेदनशील डेटा (Sensitive data) मध्ये वैयक्तिक माहिती, आर्थिक डेटा आणि बायोमेट्रिक डेटा (biometric data) देखील समाविष्ट असतो. त्यामुळे डेटा सुरक्षित ठेवण्याची अधिक गरज आहे.

अहवालात परदेशी सरकारांशी संबंध असलेल्या कंपन्यांच्या डेटा प्रवाहावर अधिक कठोर नियम आणि देखरेख ठेवण्याची आवश्यकता आहे, विशेषत: ज्या कंपन्या राष्ट्रीय सुरक्षा धोक्याच्या मानल्या जातात.

चिप्सची समस्या: Nvidia आणि निर्यात नियंत्रण

समितीच्या अहवालात DeepSeek ने अमेरिकन कंपन्यांकडून, विशेषत: Nvidia कडून मोठ्या प्रमाणात एआय चिप्स (AI chips) खरेदी केल्याचा आरोप आहे. DeepSeek कडे किमान 60,000 Nvidia प्रोसेसर (Processor) आहेत आणि त्यांनी आणखी हजारो चिप्सची मागणी नोंदवली आहे. यामुळे U.S. export controls च्या पालनाबद्दल प्रश्न निर्माण होतात.

निर्यात नियंत्रण हे विशिष्ट देश किंवा संस्थांना काही तंत्रज्ञान आणि उत्पादनांच्या विक्री किंवा हस्तांतरणावर निर्बंध घालणारे नियम आहेत. हे निर्बंध राष्ट्रीय सुरक्षा हितसंबंधांचे रक्षण करण्यासाठी आणि संवेदनशील तंत्रज्ञानाचा प्रसार रोखण्यासाठी लावले जातात.

जर DeepSeek ने U.S. export controls चे उल्लंघन करून या चिप्स (Chips) मिळवल्या, तर तिला गंभीर दंड भरावा लागू शकतो. तसेच, सध्याच्या निर्यात नियंत्रण यंत्रणांच्या प्रभावीतेबद्दल आणि अधिक कठोर अंमलबजावणीच्या गरजेबद्दल चिंता वाढू शकते.

समितीने Nvidia ला 2020 पासून किमान 499 AI चिप्स खरेदी केलेल्या 11 आशियाई देशांतील ग्राहकांची माहिती देण्यास सांगितले आहे. यावरून हे स्पष्ट होते की Congress हे प्रकरण गांभीर्याने घेत आहे आणि संभाव्य उल्लंघने उघडकीस आणण्यासाठी कटिबद्ध आहे.

बेकायदेशीर प्रशिक्षण तंत्र: OpenAI कनेक्शन

एआय चोरी आणि बेकायदेशीर प्रशिक्षण तंत्रांचे आरोप DeepSeek वरील सर्वात गंभीर आरोप आहेत. अहवालात OpenAI च्या свидетельствоानुसार, DeepSeek च्या कर्मचाऱ्यांनी OpenAI च्या मॉडेल्समधील सुरक्षा उपायांना बगल देऊन माहिती काढली.

‘डिस्टिलेशन’ (Distillation) या तंत्रामध्ये अधिक शक्तिशाली एआय मॉडेलच्या आधारावर लहान, कमी खर्चिक मॉडेलला प्रशिक्षण दिले जाते. डिस्टिलेशन हे कायदेशीर तंत्र असले तरी, DeepSeek ने OpenAI च्या मॉडेल्समधील सुरक्षा उपायांना बगल देऊन अनैतिक आणि संभाव्य बेकायदेशीर मार्गाने याचा वापर केल्याचा आरोप आहे.

अहवालात असा दावा करण्यात आला आहे की DeepSeek च्या R1 मॉडेलमध्ये OpenAI च्या मॉडेल्सप्रमाणेच तर्क आणि वाक्यरचना आढळल्या आहेत. DeepSeek ने OpenAI चे तंत्रज्ञान परवानगीशिवाय थेट कॉपी (copy) केले किंवा त्यात बदल केले असा संशय आहे.

या आरोपांमुळे एआय उद्योगात बौद्धिक संपत्तीची चोरी आणि अनुचित स्पर्धेबद्दल गंभीर चिंता निर्माण होतात. हे आरोप खरे ठरल्यास, DeepSeek ला मोठे कायदेशीर आणि आर्थिक परिणाम भोगावे लागू शकतात.

मोठे चित्र: अमेरिका-चीन तंत्रज्ञान स्पर्धा

DeepSeek भोवतीचा वाद अमेरिका आणि चीन यांच्यातील वाढत्या तंत्रज्ञान स्पर्धेच्या संदर्भात पाहणे आवश्यक आहे. दोन्ही देश कृत्रिम बुद्धिमत्ता, सेमीकंडक्टर (semiconductor) आणि क्वांटम کمپیوटिंग (quantum computing) यांसारख्या महत्त्वाच्या क्षेत्रांमध्ये वर्चस्व मिळवण्यासाठी स्पर्धा करत आहेत.

अमेरिकेने चीनच्या बेकायदेशीर मार्गांनी प्रगत तंत्रज्ञान मिळवण्याच्या प्रयत्हांबद्दल चिंता व्यक्त केली आहे, ज्यामध्ये बौद्धिक संपत्तीची चोरी, सायबर हेरगिरी आणि निर्यात नियंत्रणाचे उल्लंघन यांचा समावेश आहे. DeepSeek प्रकरण हे या चिंतेचे ताजे उदाहरण आहे.

अमेरिकन सरकार या धोक्यांचा सामना करण्यासाठी पावले उचलत आहे, ज्यामध्ये निर्यात नियंत्रणे मजबूत करणे, देशांतर्गत संशोधन आणि विकासातील गुंतवणूक वाढवणे आणि निष्पक्ष स्पर्धेला प्रोत्साहन देण्यासाठी मित्र राष्ट्रांसोबत काम करणे यांचा समावेश आहे.

DeepSeek प्रकरण हे वाढत्या तंत्रज्ञान स्पर्धेच्या पार्श्वभूमीवर अमेरिकेच्या राष्ट्रीय सुरक्षा हितांचे रक्षण करण्यासाठी सतर्कता आणि सक्रिय उपायांचे महत्त्व दर्शवते.

DeepSeek चा बचाव आणि एआय नियमनाचे भविष्य

काँग्रेसच्या अहवालात DeepSeek चे चित्र चिंताजनक असले तरी, कंपनीला आरोपांना पूर्णपणे उत्तर देण्याची संधी मिळालेली नाही हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे. DeepSeek असा युक्तिवाद करू शकते की तिची कार्यपद्धती उद्योग मानकांनुसार आहे आणि तिने कोणत्याही कायद्याचे किंवा नियमांचे उल्लंघन केलेले नाही.

या तपासाच्या निष्कर्षांमुळे एआय नियमनाचे भविष्य निश्चित होऊ शकते. DeepSeek बेकायदेशीर कृत्यांमध्ये सामील असल्याचे आढळल्यास, एआय विकास, डेटा संकलन आणि निर्यात नियंत्रणांवर अधिक कठोर नियम लागू केले जाऊ शकतात.

एआय नियमनावर (AI regulation) होणारी चर्चा गुंतागुंतीची आहे. एकीकडे, bias, discrimination आणि तंत्रज्ञानाचा गैरवापर यांसारख्या संभाव्य धोक्यांपासून संरक्षण करण्यासाठी नियमांची आवश्यकता आहे. दुसरीकडे, जास्त नियम Innovation लाlimit करू शकतात आणि फायदेशीर एआय ऍप्लिकेशन्सच्या विकासात अडथळा आणू शकतात.

येत्या काही वर्षांमध्ये धोरणकर्त्यांसाठी नियमन आणि Innovation यामध्ये योग्य समन्वय साधणे हे एक मोठे आव्हान असेल.

DeepSeek च्या एआय मॉडेलचे तांत्रिक पैलू

DeepSeek च्या प्रसिद्धीचे कारण म्हणजे तिचे जनरेटिव्ह एआय मॉडेल (Generative AI Model), ज्याने अमेरिकन कंपन्यांच्या बरोबरीने कामगिरी केल्याचा दावा केला आहे. DeepSeek ने हे कमी संसाधनांमध्ये साध्य केले आहे.

DeepSeek च्या एआय मॉडेलचे तांत्रिक पैलू (technical aspects) समजून घेणे त्याच्या क्षमता आणि संभाव्य धोक्यांचे मूल्यांकन करण्यासाठी महत्त्वाचे आहे. जनरेटिव्ह एआय मॉडेलला मोठ्या प्रमाणात डेटावर प्रशिक्षित केले जाते. त्यानंतर ते मॉडेल नवीन डेटा तयार करू शकते.

DeepSeek चे मॉडेल टेक्स्ट जनरेशन (text generation), इमेज क्रिएशन (image creation) आणि कोड कंप्लीशन (code completion) यांसारख्या विविध ऍप्लिकेशन्ससाठी (applications) वापरले जाते. उच्च स्तरावरील कार्यक्षमतेमुळे या मॉडेलने तंत्रज्ञान उद्योग आणि राष्ट्रीय सुरक्षा समुदायाचे लक्ष वेधून घेतले आहे.

DeepSeek च्या एआय मॉडेलची कार्यप्रणाली (inner workings) आणि समाजावरील संभाव्य प्रभाव पूर्णपणे समजून घेण्यासाठी अधिक संशोधन आणि विश्लेषणाची आवश्यकता आहे.

DeepSeek च्या वाढीचे जागतिक परिणाम

एआय जगात DeepSeek च्या वेगाने होणाऱ्या वाढीचे जागतिक परिणाम आहेत. चीन प्रगत एआय तंत्रज्ञान विकसित करत आहे, हे यावरून दिसून येते. हे यश एआय क्षेत्रात अमेरिका आणि इतर पाश्चात्त्य देशांच्या वर्चस्वाला आव्हान देऊ शकते.

जागतिक एआय क्षेत्रात स्पर्धा वाढत आहे. जगभरातील देश एआय संशोधन आणि विकासात मोठ्या प्रमाणात गुंतवणूक करत आहेत. येत्या काही वर्षांत एआय तंत्रज्ञान विकसित करण्याची आणि वापरण्याची स्पर्धा तीव्र होण्याची शक्यता आहे.

DeepSeek प्रकरण एआयमुळे निर्माण होणाऱ्या संधी आणि आव्हानांना तोंड देण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय सहकार्य आणि समन्वयाचे महत्त्व दर्शवते. तसेच, एआय प्रशासनासाठी (AI governance) जागतिक स्तरावर एक आराखडा (framework) तयार करण्याची गरज आहे, जो जबाबदार Innovation ला प्रोत्साहन देईल आणि संभाव्य धोक्यांपासून संरक्षण करेल.