चीनची कृत्रिम बुद्धिमत्ता: सामर्थ्ये आणि आव्हाने

चीनच्या कृत्रिम बुद्धिमत्तेची (Artificial Intelligence) क्षमता: सखोल अभ्यास

नेदरलँड्स इनोव्हेशन नेटवर्कच्या चीन विभागाने ‘चायना इनोव्हेशन स्नॅपशॉट्स: आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्स’ नावाचा अहवाल प्रसिद्ध केला आहे. या अहवालात चीनच्या वेगाने विकसित होत असलेल्या कृत्रिम बुद्धिमत्ता क्षेत्राची माहिती दिली आहे. स्जोर्ड डिक्करबूम यांनी लिहिलेला हा अहवाल नेदरलँड्स, इतर युरोपीय देश आणि चीन यांच्यातील तंत्रज्ञानातील सहकार्यासाठी उपयुक्त आहे. चीन हा जगातील दुसरा सर्वात मोठा कृत्रिम बुद्धिमत्ता बाजारपेठ असलेला देश आहे. तसेच कृत्रिम बुद्धिमत्ता संशोधन आणि पेटंट (Patent) अर्ज दाखल करण्याच्या बाबतीतही चीन आघाडीवर आहे. मात्र, या क्षेत्रातील वाढ कायम ठेवण्यासाठी चीनसमोर अनेक आव्हाने आहेत, असे या अहवालात म्हटले आहे.

चीनचा कृत्रिम बुद्धिमत्ता क्षेत्रात उदय

चीनने जागतिक कृत्रिम बुद्धिमत्ता क्षेत्रात एक महत्त्वाचे स्थान मिळवले आहे. सरकारचे पाठबळ, खाजगी गुंतवणूक आणि कुशल मनुष्यबळ (Talent Pool) यामुळे चीनची या क्षेत्रात वेगाने प्रगती होत आहे. अहवालात म्हटले आहे की, चीनमध्ये कृत्रिम बुद्धिमत्ता क्षेत्रातील खाजगी गुंतवणुकीचे प्रमाण ७.८ अब्ज डॉलर्स (Dollar) आहे, तर अमेरिकेमध्ये हे प्रमाण ६७ अब्ज डॉलर्स आहे. गुंतवणुकीच्या बाबतीत चीन अमेरिकेच्या तुलनेत मागे असला, तरी कृत्रिम बुद्धिमत्ता संशोधन आणि पेटंटमध्ये चीनने चांगली कामगिरी केली आहे.

मनुष्यबळ आणि जागतिक प्रभाव

चीनच्या जमेची बाजू म्हणजे त्यांच्याकडे कुशल मनुष्यबळ मोठ्या प्रमाणात उपलब्ध आहे. अमेरिकेमध्ये काम करणाऱ्या उच्च दर्जाच्या कृत्रिम बुद्धिमत्ता तज्ञांपैकी ३८% तज्ञ मूळचे चीनी आहेत, असे अहवालात नमूद केले आहे. यावरून नेदरलँड्स इनोव्हेशन नेटवर्कने असा निष्कर्ष काढला आहे की, कृत्रिम बुद्धिमत्ता क्षेत्रातील तज्ञांना आकर्षित करण्यात अमेरिका युरोपपेक्षा अधिक यशस्वी ठरला आहे. कुशल मनुष्यबळाच्या स्थलांतरामुळे संशोधक आणि अभियंते (Engineers) यांच्यासाठी चांगले वातावरण निर्माण करणे महत्त्वाचे आहे. त्यामुळे नविनता आणि आर्थिक विकास (Economic development) साधता येतो.

स्पर्धात्मक कृत्रिम बुद्धिमत्ता इकोसिस्टम

चीनच्या कृत्रिम बुद्धिमत्ता इकोसिस्टममध्ये अनेक कंपन्या एकमेकांशी स्पर्धा करत आहेत. या कंपन्यांमध्ये मोठ्या तंत्रज्ञान कंपन्यांपासून ते नव्याने सुरू झालेल्या स्टार्ट-अप्सचा (Start-ups) समावेश आहे. याdynamic वातावरणामुळे चीनमध्ये कृत्रिम बुद्धिमत्ता क्षेत्रात झपाट्याने विकास होत आहे.

चीनमधील प्रमुख AI खेळाडू

• तंत्रज्ञान क्षेत्रातील दिग्गज कंपन्या: अलिबाबा (Alibaba), बैदू (Baidu), टेनसेंट (Tencent) आणि बाइटडान्स (ByteDance) यांसारख्या कंपन्यांनी कृत्रिम बुद्धिमत्ता क्षेत्रात मोठी गुंतवणूक केली आहे. या कंपन्यांनी कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा वापर त्यांच्या उत्पादनांमध्ये आणि सेवांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर केला आहे. या कंपन्यांकडे प्रचंड डेटासेट (Dataset), चांगले मनुष्यबळ आणि आवश्यक संसाधने असल्याने त्यांना मोठ्या प्रमाणात नविनता आणता येते.

• युनिकॉर्न कंपन्या: झिपु एआय (Zhipu AI), मिनीमॅक्स (MiniMax), मूनशॉट एआय (Moonshot AI), बायचुआन इंटेलिजेंट (Baichuan Intelligent), 01.एआय (01.AI) आणि स्टेपफन (StepFun) यांसारख्या नवीन AI स्टार्ट-अप्सनी युनिकॉर्नचा दर्जा मिळवला आहे. या कंपन्यांना मोठ्या प्रमाणात Venture Capital Funding मिळत आहे. नैसर्गिक भाषा प्रक्रिया (Natural language processing), कॉम्प्युटर व्हिजन (Computer vision) आणि रोबोटिक्स (Robotics) यांसारख्या क्षेत्रात या कंपन्या AI तंत्रज्ञानाचा विकास करत आहेत.

• नवोन्मेषी स्टार्ट-अप्स: डीपसीक (DeepSeek) आणि मानुस (Manus) सारख्या उदयोन्मुख स्टार्ट-अप्स अमेरिकेच्या बरोबरीने AI सोल्यूशन्स (Solutions) विकसित करत आहेत. या कंपन्या जलद गतीने बदलणाऱ्या बाजारपेठेशी जुळवून घेतात.

नविनता आणि तांत्रिक प्रगती

चिनी AI कंपन्यांनी मॉडेल परफॉर्मन्स (Model performance) आणि कार्यक्षमतेच्या क्षेत्रात अनेक मोठे बदल घडवले आहेत. डीपसीकच्या R1 मॉडेलने आणि बटरफ्लाय इफेक्टने (Butterfly Effect) विकसित केलेल्या मानुसने अमेरिकन कंपन्यांप्रमाणेच चांगले कार्य केले आहे. चीनची AI संशोधन आणि विकास क्षेत्रातील क्षमता वाढत आहे, हे यावरून दिसून येते.

डीपसीक: AI नवोपक्रमाचा अभ्यास

डीपसीक हे चिनी AI कंपन्यांच्या Innovative Spirit आणि Technical Expertiseचे उत्तम उदाहरण आहे. डीपसीकने मिळवलेल्या यशाचे काही महत्वाचे पैलू खालीलप्रमाणे आहेत:

• संशोधन-आधारित दृष्टिकोन: डीपसीक ही कंपनी व्यावसायिक दृष्टिकोनाला महत्व न देता मूलभूत संशोधनावर लक्ष केंद्रित करते. त्यामुळे नवीन AI अल्गोरिदम (Algorithm) आणि मॉडेल (Model) विकसित करण्यावर अधिक भर दिला जातो.

• स्थानिक मनुष्यबळावर अवलंबित्व: डीपसीक केवळ चीनमध्ये तयार झालेल्या मनुष्यबळावर अवलंबून आहे. बहुतेक कर्मचाऱ्यांकडे परदेशातील कामाचा अनुभव नाही. यावरून चीनमध्ये कुशल AI व्यावसायिक तयार करण्याची आणि त्यांना टिकवून ठेवण्याची क्षमता आहे, हे सिद्ध होते.

• मॉडेलची कार्यक्षमता: डीपसीकचे मॉडेल कमी computational power मध्ये चांगले Result देतात. त्यामुळे पायाभूत सुविधा खर्च कमी होतो आणि AI सोल्यूशन्स मोठ्या प्रमाणात वापरले जाऊ शकतात.

• बाजारपेठेतील प्रभाव: डीपसीकने V2 मॉडेल (Model) लाँच (Launch) केल्यामुळे चीनच्या AI मार्केटमध्ये (Market) Price War सुरू झाली. यावरून कंपनीचा प्रभाव आणि AI तंत्रज्ञान सर्वांसाठी उपलब्ध करण्याची Commitment दिसून येते.

• नफा: डीपसीकने नफा कमावल्याचा दावा केला आहे. AI स्टार्ट-अप्समध्ये नफा मिळवणे हे दुर्मिळ आहे. डीपसीकचे मजबूत Business model आणि AI सोल्यूशन्समुळे Revenue मिळवण्याची क्षमता यातून दिसून येते.

सरकारचे पाठबळ आणि गुंतवणूक

चीन सरकारने धोरणात्मक पाठबळ, आर्थिक मदत आणि Strategic Investment च्या माध्यमातून AI उद्योगाला प्रोत्साहन देण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. सरकारने ८ अब्ज डॉलर्सचा राष्ट्रीय AI औद्योगिक गुंतवणूक निधी (National AI industrial investment fund) आणि १४० अब्ज डॉलर्सचा विज्ञान आणि तंत्रज्ञान Venture Capital Fund (भांडवल निधी) उभारला आहे. या उपक्रमांमुळे AI कंपन्यांना त्यांचे कामकाज वाढवण्यासाठी, संशोधन करण्यासाठी आणि Innovative Product आणि Services (उत्पादने आणि सेवा) विकसित करण्यासाठी आर्थिक मदत मिळते.

आव्हानं आणि अडचणी

चीनने AI क्षेत्रात चांगली प्रगती केली असली, तरी त्यांच्यासमोर अनेक मोठी आव्हानं आहेत, जी त्यांच्या भविष्यातील वाढीस अडथळा ठरू शकतात.

सेमीकंडक्टरची उपलब्धता

अत्याधुनिक सेमीकंडक्टर (Semiconductor) मिळवण्यात चीनला अनेक अडचणी येत आहेत. अमेरिकेने Nvidia चिप्सच्या (Chips) निर्यातीवर निर्बंध घातल्यामुळे चिनी AI कंपन्यांना Powerful Computing Resources (शक्तिशाली संगणकीय संसाधने) वापरून Cutting-Edge AI Models (अत्याधुनिक AI मॉडेल) विकसित करणे आणि Deploy (उपलब्ध) करणे कठीण झाले आहे.

देशांतर्गत चिप तंत्रज्ञान

चीनने देशांतर्गत चिप (Chip) उद्योग विकसित करण्यात बरीच प्रगती केली असली, तरी त्यांचे तंत्रज्ञान अजूनही अमेरिकेपेक्षा मागे आहे. चिप तंत्रज्ञानातील (Chip technology) या फरकामुळे चिनी AI सिस्टीमची (System) कार्यक्षमता मर्यादित आहे.

मनुष्यबळाची कमतरता

चीनमध्ये AI क्षेत्रात काम करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात मनुष्यबळ उपलब्ध असले, तरी मागणी आणि पुरवठा यात मोठी तफावत आहे. AI उद्योगाच्या झपाट्याने होणाऱ्या विकासामुळे Machine Learning, Deep Learning आणि Data Science यांसारख्या क्षेत्रांमध्ये कुशल लोकांची कमतरता आहे.

भविष्यातील शक्यता

अडचणी असूनही, चीनच्या AI उद्योगाचे भविष्य उज्ज्वल आहे. सरकारचे भक्कम पाठबळ, मोठी गुंतवणूक आणि वेगाने विकसित होणारी Ecosystem (परिसंस्था) यामुळे चीन AI क्षेत्रात आणखी मोठी प्रगती करू शकेल आणि जागतिक स्तरावर आपले स्थान अधिक मजबूत करू शकेल. डीपसीकसारख्या चिनी AI कंपन्या AI तंत्रज्ञानाच्या सीमा ओलांडून Real world problems (वास्तविक जगातील समस्या) सोडवण्यासाठी Innovative Solutions (नवनवीन उपाय) शोधू शकतात.

आंतरराष्ट्रीय स्तरावर विस्तार

चिनी AI कंपन्या सध्या देशांतर्गत बाजारपेठेवर अधिक लक्ष केंद्रित करत आहेत. मात्र, भविष्यात त्या ऑटोमोटिव्ह (Automotive) उद्योगाप्रमाणे आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेतही प्रवेश करू शकतात. त्यामुळे चिनी AI तंत्रज्ञान अधिकाधिक लोकांपर्यंत पोहोचेल आणि Market dynamics (बाजारपेठ गतिशील) होऊ शकेल.

सेमीकंडक्टर निर्बंध

सेमीकंडक्टरवरील निर्बंध चीनमधील AI विकासाची गती कमी करू शकतात, असे अहवालात म्हटले आहे. या निर्बंधांवर मात करणे चीनसाठी आवश्यक आहे.

चीनच्या AI नवकल्पनांचा तपशीलवार आढावा

नेदरलँड्स इनोव्हेशन नेटवर्कच्या अहवालात चीनच्या AI क्षमतांचे तपशीलवार विश्लेषण केले आहे. यात चीनची ताकद आणि त्यांच्यासमोर असलेली आव्हानं यावर प्रकाश टाकला आहे. चीनच्या मनुष्यबळाची गुणवत्ता, स्पर्धात्मक वातावरण आणि सरकारची भूमिका यांसारख्या महत्वाच्या घटकांचे विश्लेषण करून चीनच्या AI क्षेत्रातील महत्त्वाकांक्षेची माहिती दिली आहे.

अमेरिका Top Talent आकर्षित करण्यात अग्रेसर

चीनमध्ये AI Professionals ची संख्या जास्त असली तरी, अमेरिकेने Top Talent आकर्षित करून त्यांना टिकवून ठेवण्यात यश मिळवले आहे. कुशल व्यक्तींच्या स्थलांतरामुळे Innovation ला प्रोत्साहन देणे, चांगली Compensation (भरपाई) देणे आणि Career Development साठी संधी निर्माण करणे महत्त्वाचे आहे.

देशात तयार होणाऱ्या AI सोल्यूशन्समध्ये वाढ

डीपसीकसारख्या कंपन्या देशांतर्गत मनुष्यबळावर अवलंबून राहून AI क्षेत्रात चांगली प्रगती करत आहेत. या कंपन्या Cutting-Edge AI Solutions विकसित करत आहेत आणि चीनमध्ये Innovation होऊ शकते हे सिद्ध करत आहेत.

AI मध्ये सरकारची Strategic Investment

चीन सरकार AI उद्योगात मोठी गुंतवणूक करत आहे. Dedicated Funds (विशिष्ट निधी) आणि धोरणात्मक पाठिंबा देऊन सरकार AI कंपन्यांसाठी अनुकूल वातावरण तयार करत आहे.

सेमीकंडक्टरची कमतरता

अत्याधुनिक सेमीकंडक्टरची उपलब्धता चीनच्या AI उद्योगासाठी एक मोठे आव्हान आहे. त्यामुळे परदेशी पुरवठादारांवरील अवलंबित्व कमी करण्यासाठी देशांतर्गत चिप उत्पादनाची क्षमता वाढवणे महत्त्वाचे आहे.

AI क्षेत्राचा विकास

चीनचे AI क्षेत्र वेगाने विकसित होत आहे. नवनवीन कंपन्या आणि तंत्रज्ञान झपाट्याने उदयास येत आहेत. यामुळे Innovation वाढत आहे आणि AI च्या क्षेत्रात नवीन गोष्टी शक्य होत आहेत.