झिपु आणि मूनशॉटवर डेटा संकलनाचा आरोप

चीनमधील नियामक संस्थांनी अलीकडेच आघाडीच्या आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) कंपन्या झिपु एआय (Zhipu AI) आणि मूनशॉट एआय (Moonshot AI) यांच्यावर वापरकर्त्यांकडून जास्त डेटा (Data) गोळा करत असल्याचा आरोप केला आहे. चीनमध्ये एआय (AI) क्षेत्र झपाट्याने वाढत आहे आणि त्यामुळे डेटा (Data) गोपनीयतेच्या पद्धतींवर अधिकाधिक लक्ष ठेवले जात आहे, हे यावरून स्पष्ट होते.

आरोपांची सखोल चौकशी

नॅशनल सायबर सिक्युरिटी इन्फॉर्मेशन सेंटरने (National Cyber Security Information Centre) त्यांच्या अधिकृत वीचॅट (WeChat) अकाउंटद्वारे या निष्कर्षांची माहिती दिली आहे. यामुळे चीनमधील दोन महत्त्वाकांक्षी एआय (AI) कंपन्यांच्या विश्वासार्हतेवर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे. झिपुच्या "किंगयान" (Qingyan) चॅटबॉटवर (Chatbot), ज्याला ChatGLM म्हणूनही ओळखले जाते, अधिकृत परवानगीशिवाय वापरकर्त्यांची माहिती गोळा केल्याचा आरोप आहे. मूनशॉटच्या "किमी" (Kimi) चॅटबॉटवरही (Chatbot) तिच्या नियुक्त कार्यांशी संबंधित नसलेला डेटा (Data) access केल्याचा आरोप आहे.

झिपु एआयचे ChatGLM: मर्यादा ओलांडल्या?

झिपु एआय (Zhipu AI), जी प्रतिष्ठित चिंगुआ युनिव्हर्सिटीमधून (Tsinghua University) सुरू झाली आहे, तिने ChatGLM चॅटबॉटमुळे (Chatbot) लवकरच लोकप्रियता मिळवली. परंतु, अलीकडील आरोपांवरून असे दिसते की, या चॅटबॉटने (Chatbot) डेटा (Data) संकलनाच्या बाबतीत नैतिक आणि कायदेशीर सीमा ओलांडल्या आहेत. वापरकर्त्यांच्या परवानगीशिवाय माहिती गोळा केल्याच्या आरोपांमुळे वापरकर्त्यांच्या गोपनीयतेचे संरक्षण कितपत केले जात आहे, याबद्दल चिंता वाढली आहे.

मूनशॉट एआयचे किमी: असंबंधित डेटा ऍक्सेस (access)?

मूनशॉट एआय (Moonshot AI), जी बीजिंगमधील (Beijing) आणखी एक स्टार्टअप (Startup) आहे, तिने किमी (Kimi) चॅटबॉटमुळे (Chatbot) मोठे लक्ष वेधले आहे. किमीने (Kimi) तिच्या कार्यांशी संबंधित नसलेला डेटा (Data) ऍक्सेस (access) केल्याच्या आरोपावरून डेटा (Data) वापरण्याच्या आणि हाताळणीच्या प्रक्रियेत पारदर्शकता नसल्याचे दिसून येते. वापरकर्त्यांचा डेटा (Data) केवळ विशिष्ट हेतूसाठीच वापरला जाईल याची खात्री करण्यासाठी कोणती सुरक्षा उपाययोजना करण्यात आली आहे, याबाबत प्रश्न निर्माण होतात.

पार्श्वभूमी: चीनमधील वेगाने वाढणारे एआय (AI) क्षेत्र

झिपु एआय (Zhipu AI) आणि मूनशॉट एआय (Moonshot AI) या दोन्ही कंपन्या चीनच्या एआय (AI) क्षेत्रात महत्त्वाच्या खेळाडू म्हणून उदयास आल्या आहेत. त्यांनी OpenAI च्या ChatGPT ला पर्याय निर्माण केले आहेत, जे चीनमध्ये अधिकृतपणे उपलब्ध नाही. त्यांच्या चॅटबॉट्सने (Chatbots) खूप लोकप्रियता मिळवली आहे, ज्यामुळे लाखो वापरकर्ते आकर्षित झाले आहेत आणि मोठ्या प्रमाणात गुंतवणूकदारांनी रस दाखवला आहे.

ChatGLM आणि किमी: लोकप्रियता आणि बाजारातील उपस्थिती

ChatGLM आणि किमी (Kimi) हे चीनमधील सर्वात लोकप्रिय एआय (AI) ऍप्लिकेशन्सपैकी (Applications) दोन बनले आहेत. एप्रिलपर्यंत, या दोन्ही ऍप्लिकेशन्सचे (Applications) मिळून दरमहा सुमारे 35 दशलक्ष सक्रिय वापरकर्ते आहेत.

यादीत प्रमुख स्पर्धकांची अनुपस्थिती

विशेष म्हणजे, चीनमधील आघाडीचे तीन एआय (AI) ऍप्लिकेशन्स (Applications) – अलीबाबा ग्रुप होल्डिंगचे (Alibaba Group Holding) क्वार्क (Quark), बाइटडान्सचे (ByteDance) डोऊबाओ (Doubao) आणि डीपसीकची (DeepSeek) सेवा – सायबर सुरक्षा यादीत (Cyber security list) नव्हती. यामुळे या आघाडीच्या एआय (AI) ऍप्सच्या (Apps) डेटा (Data) संकलनाच्या पद्धतींबद्दल आणि ते वापरकर्त्यांच्या गोपनीयतेच्या मानकांचे पालन करतात की नाही, याबद्दल शंका निर्माण होते.

सरकारची भूमिका: वापरकर्त्यांच्या गोपनीयतेचे संरक्षण

झिपु एआय (Zhipu AI) आणि मूनशॉट एआय (Moonshot AI) यांच्यावरील आरोप हे चीनमधील मोबाइल ऍप (App) वापरकर्त्यांच्या गोपनीयतेचे रक्षण करण्याच्या उद्देशाने मार्चमध्ये सुरू करण्यात आलेल्या सरकारच्या व्यापक उपक्रमाचा भाग आहेत. चीनचे सायबरस्पेस ऍडमिनिस्ट्रेशन (Cyberspace Administration of China), इतर सरकारी संस्थांसोबत, या उपक्रमात सक्रियपणे सहभागी आहे.

उपक्रमाची व्याप्ती: गोपनीयतेचे उल्लंघन रोखणे

या उपक्रमाचा उद्देश जास्त प्रमाणात आणि अनावश्यक वापरकर्त्यांची माहिती गोळा करणे, फेशियल रेकग्निशनशी (facial recognition) संबंधित बेकायदेशीर पद्धती आणि गुन्हेगारी कृत्यांसाठी वैयक्तिक डेटाचा (Data) वापर करणे यासारख्या उल्लंघनांवर कारवाई करणे आहे. हे सरकार डिजिटल युगात वापरकर्त्यांच्या गोपनीयतेचे संरक्षण करण्यासाठी वचनबद्ध असल्याचे स्पष्ट होते.

मागील तपासणी: गोपनीयतेच्या गैरव्यवहारांचा पर्दाफाश

या उपक्रमाच्या सुरुवातीपासूनच अनेक तपासण्या करण्यात आल्या आहेत, ज्यामध्ये मोठ्या प्रमाणात ऍप्समध्ये (Apps) गोपनीयतेचे उल्लंघन (Privacy violations) होत असल्याचे उघड झाले आहे. या तपासण्यांमुळे मोबाइल ऍप (Mobile app) परिसंस्थेतील गोपनीयतेच्या गैरव्यवहारांची व्यापकता आणि अधिक नियामक देखरेखीची आवश्यकता दिसून येते.

एआय (AI) उद्योगासाठी परिणाम

झिपु एआय (Zhipu AI) आणि मूनशॉट एआय (Moonshot AI) यांच्यावरील आरोपांचे चीनच्या एआय (AI) उद्योगावर महत्त्वपूर्ण परिणाम होतील. हे एआय (AI) डेव्हलपर्स (developers) आणि कंपन्यांसाठी एक स्मरणपत्र आहे की डेटा (Data) गोपनीयता ही एक गंभीर समस्या आहे आणि यावर जबाबदारीने लक्ष देणे आवश्यक आहे.

गुंतवणूकदारांची मानसिकता: निधी आणि मूल्यांकनावर परिणाम

आरोपांमुळे झिपु एआय (Zhipu AI) आणि मूनशॉट एआय (Moonshot AI) बद्दल गुंतवणूकदारांची (Investors) मानसिकता बदलू शकते. गोपनीयतेचे उल्लंघन (Privacy violations) केल्याचा आरोप असलेल्या कंपन्यांना निधी देण्यास गुंतवणूकदार अधिक सावध होऊ शकतात, ज्यामुळे त्यांच्या मूल्यांकनावर आणि भविष्यातील वाढीवर परिणाम होऊ शकतो.

भविष्यातील नियम: डेटा (Data) गोपनीयतेची कठोर अंमलबजावणी

गोपनियतेच्या उल्लंघनावरील (Privacy violations) सरकारच्या कारवाईवरून असे दिसते की भविष्यात कठोर नियम आणि अंमलबजावणी यंत्रणा लागू केल्या जातील. यामुळे एआय (AI) कंपन्यांसाठी अधिक स्पर्धात्मक वातावरण निर्माण होऊ शकते, ज्यामुळे त्यांना मजबूत डेटा (Data) संरक्षण उपायांमध्ये गुंतवणूक (Investment) करावी लागेल आणि नियामक आवश्यकतांचे पालन करावे लागेल.

झिपु आणि मूनशॉट: चीनच्या एआय (AI) क्षेत्रातील प्रमुख खेळाडू

अलीकडील आरोपा সত্ত্বেও, झिपु एआय (Zhipu AI) आणि मूनशॉट एआय (Moonshot AI) चीनच्या एआय (AI) उद्योगात प्रमुख खेळाडू आहेत, ज्यांना बाईचुआन (Baichuan) आणि मिनीमॅक्स (MiniMax) सारख्या कंपन्यांसोबत देशातील "एआय टायगर्स" (AI tigers) म्हणून ओळखले जाते.

झिपु एआय: (Zhipu AI) मोठ्या उद्योगांचा पाठिंबा

चिंगुआ युनिव्हर्सिटीमध्ये (Tsinghua University) मूळ असलेल्या झिपु एआयला (Zhipu AI) अलीबाबा (Alibaba), टेन्सेंट होल्डिंग्स (Tencent Holdings), सरकारी निधी आणि व्हेंचर कॅपिटल (Venture capital) कंपन्यांकडून मजबूत पाठिंबा आहे. या भक्कम आर्थिक पाठबळामुळे कंपनीला महत्त्वाकांक्षी एआय (AI) संशोधन आणि विकास प्रकल्प (Development project) पुढे नेण्यास मदत झाली आहे.

मूनशॉट एआय: (Moonshot AI) एक उदयोन्मुख तारा

मूनशॉट एआय (Moonshot AI), जी चिंगुआच्या (Tsinghua) माजी विद्यार्थ्यांनी स्थापन केली आहे, ती एआय (AI) क्षेत्रात एक उदयोन्मुख तारा म्हणून उदयास आली आहे. कंपनीच्या जलद वाढीमुळे आणि अभिनव चॅटबॉट (Chatbot) तंत्रज्ञानामुळे गुंतवणूकदारांचे (Investors) लक्ष वेधले आहे, ज्यात अलीबाबा (Alibaba) आणि टेन्सेंटचाही (Tencent) समावेश आहे.

संस्थापकांचा कायदेशीर वाद: एक गुंतागुंतीचा घटक

या परिस्थितीत आणखी गुंतागुंत म्हणजे मूनशॉट एआयचे (Moonshot AI) संस्थापक यांग झिलिन (Yang Zhilin) यांच्या मागील कंपनीतील काही गुंतवणूकदारांबरोबर (Investors) कायदेशीर वाद सुरू आहे. यामुळे कंपनीचे लक्ष एआय (AI) विकासावरून विचलित होऊ शकते आणि नेतृत्वावर आणि स्थिरतेवर प्रश्नचिन्ह निर्माण होऊ शकते.

व्यापक संदर्भ: चीनमधील डेटा (Data) गोपनीयता

झिपु (Zhipu) आणि मूनशॉटवरील (Moonshot) आरोप चीनमधील डेटा (Data) गोपनीयतेच्या व्यापक संदर्भात पाहिले जाणे आवश्यक आहे. चिनी सरकार (Chinese Government) तंत्रज्ञान कंपन्यांकडून डेटा (Data) गोळा करणे, वापरणे आणि साठवणूक करणे यावर अधिकाधिक लक्ष केंद्रित करत आहे, जे डेटा (Data) संरक्षणाच्या दिशेने जागतिक स्तरावर वाढत असलेल्या कल दर्शवते.

वाढती नियामक तपासणी

चिनी नियामकांनी (Chinese regulators) ई-कॉमर्स (e-commerce), सोशल मीडिया (social media) आणि फायनान्स (finance) यांसारख्या विविध क्षेत्रांतील डेटा (Data) पद्धतींची तपासणी वाढवली आहे. वापरकर्त्यांच्या डेटाचे (Data) संरक्षण करण्यासाठी आणि जबाबदार डेटा (Data) प्रशासनाला प्रोत्साहन देण्यासाठी सरकारची वचनबद्धता यावरून दिसून येते.

वैयक्तिक माहिती संरक्षण कायदा (PIPL)

वैयक्तिक माहिती संरक्षण कायदा (Personal Information Protection Law) (PIPL), जो 2021 मध्ये लागू झाला, हा चीनमधील डेटा (Data) संरक्षणाचे नियमन करणारा प्राथमिक कायदा आहे. पीआयपीएल (PIPL) वैयक्तिक माहितीच्या (Personal information) प्रक्रियेसाठी सर्वसमावेशक नियम स्थापित करतो, ज्यात संमती, डेटा (Data) मिनिमायझेशन (minimization) आणि सुरक्षा उपायांसाठी आवश्यकता समाविष्ट आहेत.

सायबर सुरक्षा कायदा (Cybersecurity Law)

सायबर सुरक्षा कायदा (Cybersecurity Law), जो 2017 मध्ये अधिनियमित करण्यात आला, हा देखील चीनमधील डेटा (Data) पद्धतींचे नियमन (Regulation) करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतो. हा कायदा गंभीर माहिती पायाभूत सुविधांचे संरक्षण (Protection) करण्यावर आणि सायबर स्पेसची (Cyber space) सुरक्षा सुनिश्चित करण्यावर लक्ष केंद्रित करतो.

आंतरराष्ट्रीय एआय (AI) कंपन्यांसाठी परिणाम

चीनमध्ये डेटा (Data) गोपनीयतेवर वाढलेल्या लक्षामुळे देशात कार्यरत असलेल्या आंतरराष्ट्रीय एआय (AI) कंपन्यांवर परिणाम झाला आहे. या कंपन्यांनी हे सुनिश्चित केले पाहिजे की त्यांच्या डेटा (Data) पद्धती चिनी कायदे आणि नियमांनुसार आहेत, जे त्यांच्या मायदेशातील कायद्यांपेक्षा वेगळे असू शकतात.

स्थानिकीकरण आवश्यकता

चीनने काही प्रकारच्या डेटासाठी (Data) स्थानिकीकरण आवश्यकता लागू केली आहे, याचा अर्थ असा आहे की चीनमध्ये गोळा केलेला डेटा (Data) देशातच साठवला आणि त्यावर प्रक्रिया केली जावी. जागतिक डेटा (Data) पायाभूत सुविधांवर अवलंबून असलेल्या आंतरराष्ट्रीय कंपन्यांसाठी हे आव्हान निर्माण करू शकते.

सीमापार डेटा (Data) हस्तांतरण

चीनमध्ये सीमापार डेटा (Data) हस्तांतरणावर देखील कठोर नियम आहेत. कंपन्यांना देशाबाहेर डेटा (Data) हस्तांतरित करण्यापूर्वी चिनी प्राधिकरणांकडून (Chinese authorities) मंजुरी घेणे आवश्यक आहे, जी एक जटिल आणि वेळखाऊ प्रक्रिया असू शकते.

भविष्यातील दृष्टी: चीनमधील एआय (AI) आणि डेटा (Data) गोपनीयतेचे भविष्य

झिपु एआय (Zhipu AI) आणि मूनशॉट एआय (Moonshot AI) यांच्यावरील आरोप आणि व्यापक नियामक परिदृश्य (Regulatory landscape) पाहता, चीनमध्ये डेटा (Data) गोपनीयता एआय (AI) उद्योगासाठी एक गंभीर मुद्दा राहील, असे दिसते.

अधिक पारदर्शकतेची गरज

एआय (AI) कंपन्यांनी त्यांच्या डेटा (Data) संकलन आणि वापराच्या पद्धतींबद्दल अधिक पारदर्शक असणे आवश्यक आहे. यात वापरकर्त्यांचा डेटा (Data) कसा वापरला जात आहे याबद्दल स्पष्ट आणि संक्षिप्त माहिती देणे आणि त्यांना त्यांच्या वैयक्तिक माहितीवर अधिक नियंत्रण ठेवण्याची संधी देणे समाविष्ट आहे.

डेटा (Data) संरक्षण उपायांमध्ये गुंतवणूक (Investment)

एआय (AI) कंपन्यांनी वापरकर्त्यांच्या डेटाची (Data) सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी मजबूत डेटा (Data) संरक्षण उपायांमध्ये गुंतवणूक (Investment) करणे आवश्यक आहे. यामध्ये एन्क्रिप्शन (Encryption) आणि ऍक्सेस (access) नियंत्रणे यांसारख्या तांत्रिक उपायांचा तसेच डेटा (Data) गोपनीयता धोरणे आणि प्रशिक्षण कार्यक्रमांसारख्या संस्थात्मक उपायांचा समावेश आहे.

नियामकांसोबत सहकार्य

एआय (AI) कंपन्यांनी डेटा (Data) गोपनीयतेसाठी सर्वोत्तम पद्धती विकसित करण्यासाठी आणि त्यांची अंमलबजावणी करण्यासाठी नियामकांसोबत सहकार्य केले पाहिजे. यामध्ये उद्योगforums मध्ये (Industry Forums) भाग घेणे, अंतर्दृष्टी आणि कौशल्ये सामायिक करणे आणि उदयोन्मुख आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी एकत्र काम करणे समाविष्ट आहे.

नैतिक विचार

कायदेशीर अनुपालना व्यतिरिक्त, एआय (AI) कंपन्यांनी त्यांच्या डेटा (Data) पद्धतींच्या नैतिक विचारांवर देखील लक्ष केंद्रित केले पाहिजे. एआय (AI) प्रणाली जबाबदार आणि नैतिक पद्धतीने वापरल्या जातील आणि त्या व्यक्ती किंवा समूहांमध्ये भेदभाव करणार नाहीत किंवा त्यांना हानी पोहोचवणार नाहीत, याची खात्री करणे आवश्यक आहे.

निष्कर्ष: जबाबदार एआय (AI) विकासासाठी आवाहन

झिपु एआय (Zhipu AI) आणि मूनशॉट एआय (Moonshot AI) यांच्यावरील आरोप चीनमधील एआय (AI) उद्योगासाठी एक इशारा आहे. डेटा (Data) गोपनीयता केवळ कायदेशीर अनुपालनाचा मुद्दा नाही, तर एक मूलभूत नैतिक जबाबदारी आहे. एआय (AI) जसजसे व्यवसाय आणि व्यक्तींमध्ये बदल घडवत आहे, तसतसे डेटा (Data) संकलनही बदलणे आवश्यक आहे. असे करण्यात अयशस्वी झाल्यास, मुक्त समाजासाठी आवश्यक असलेल्या गोपनीयतेच्या मूलभूत हक्कांचे उल्लंघन होते. डेटा (Data) संरक्षणाचे उच्च मापदंड जतन करून, एआय (AI) कंपन्या वापरकर्त्यांचा विश्वास संपादन करू शकतात, नवकल्पनांना प्रोत्साहन देऊ शकतात आणि अधिक सुरक्षित आणि न्याय्य डिजिटल भविष्यात योगदान देऊ शकतात.