कॉपीराइट बचावात AI "अभ्यासा"मुळे Anthropic अडचणीत
आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (Artificial intelligence) आणि कॉपीराइट कायदा (Copyright law) यांच्यातील संबंध दिवसेंदिवस अधिक गुंतागुंतीचे होत चालले आहेत. AI कंपनी Anthropic च्या विरोधात दाखल झालेल्या एका खटल्यामुळे या प्रकरणाला आणखी महत्त्व प्राप्त झाले आहे. युनिव्हर्सल म्युझिक ग्रुप (Universal Music Group), कॉनकॉर्ड (Concord) आणि एबीकेसीओ (ABKCO) यांसारख्या प्रसिद्ध संगीत प्रकाशन संस्थांनी ऑक्टोबर २०२३ मध्ये Anthropic च्या विरोधात न्यायालयात याचिका दाखल केली. Anthropic ने ५०० हून अधिक गाण्यांचे बोल वापरून आपल्या चॅटबॉटला (Chatbot) प्रशिक्षण दिल्याचा आरोप या संस्थांनी केला आहे. Anthropic च्या AI मॉडेलच्या (AI model) क्षमता वाढवण्यासाठी कॉपीराइट असलेल्या सामग्रीचा अनधिकृत वापर करणे, हे AI विकासाच्या नैतिक आणि कायदेशीर सीमांचे उल्लंघन आहे, असा युक्तिवाद याचिकाकर्त्यांनी केला आहे.
आता, एका संघीय न्यायाधीशांनी (Federal judge) या प्रकरणात हस्तक्षेप करत Anthropic ला त्या आरोपांवर स्पष्टीकरण देण्यास सांगितले आहे, ज्यात त्यांनी त्यांच्या कायदेशीर बचावामध्ये AI द्वारे तयार केलेले बनावट "हॅलुसिनेशन" (Hallucination) समाविष्ट केले होते. हे AI-जनरेटेड (AI-generated) साहित्य, एका वैध शैक्षणिक अभ्यासाच्या रूपात सादर केले गेले, ज्याचा उपयोग Anthropic ने कॉपीराइट उल्लंघनाच्या दाव्यांविरुद्ध युक्तिवाद करण्यासाठी केला होता. या प्रकरणामुळे कायदेशीर कार्यवाही अधिक तीव्र झाली आहे आणि Anthropic च्या विश्वासार्हतेवर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे. यामुळे महत्त्वाच्या कायदेशीर संदर्भांमध्ये AI-जनरेटेड माहितीच्या सत्यतेबद्दल चिंता वाढली आहे.
कथित बनावटगिरी आणि त्याचे परिणाम
California मध्ये झालेल्या एका सुनावणीदरम्यान, संगीत प्रकाशकांच्या वकिलांनी असा आरोप लावला की Anthropic च्या डेटा वैज्ञानिकाने (Data scientist) त्यांचा युक्तिवाद मजबूत करण्यासाठी एका अस्तित्वात नसलेल्या शैक्षणिक लेखाचा (Academic article) संदर्भ दिला. Anthropic च्या वकिलांनी असा दावा केला की, Claude नावाचा त्यांचा चॅटबॉट (Chatbot), वापरकर्त्यांच्या प्रश्नांना उत्तरे देताना प्रकाशकांच्या संगीत भांडारातील (Musical repertoire)existing बोल आणि कॉर्ड प्रोग्रेशन (Chord progressions) वापरत असल्यास, तो कॉपीराइट कायद्याचे उल्लंघन करत नाही. हा खटला या मूलभूत प्रश्नावर आधारित आहे की, AI-जनरेटेड सामग्री जी कॉपीराइट असलेल्या सामग्रीची नक्कल करते किंवा तिचा समावेश करते, ती प्रत्यक्ष कॉपी (Copy) न करताही उल्लघंन ठरते का?
उदाहरणार्थ, याचिकेत असा युक्तिवाद करण्यात आला आहे की, जर एखाद्या वापरकर्त्याने Claude ला Buddy Holly च्या मृत्यूवर एक गाणे तयार करण्यास सांगितले, तर चॅटबॉट Don McLean च्या प्रसिद्ध "American Pie" मधील बोल योग्य श्रेय किंवा खुलासा न करता तयार करू शकेल. हे उदाहरण AI मध्ये अनवधानाने किंवा हेतुपुरस्सरपणे कॉपीराइट असलेल्या सामग्रीचे पुनरुत्पादन करण्याची क्षमता दर्शवते, ज्यामुळे AI विकासक आणि वापरकर्त्यांसाठी कायदेशीर आणि नैतिक आव्हान निर्माण होतात.
विवादित लेख, जो American Statistician या प्रतिष्ठित जर्नलमध्ये (Journal) छापल्याचा दावा करण्यात आला होता, तो Claudeexisting कॉपीराइट असलेली सामग्री क्वचितच पुनरुत्पादित करतो हे दर्शवण्यासाठी वापरला गेला. तथापि, प्रकाशकांच्या वकिलांनी सुनावणीदरम्यान उघड केले की लेखाच्या कथित लेखकांपैकी एकाने सांगितले की, हा लेख "पूर्णपणे बनावट" आहे. या खुलासामुळे Anthropic च्या कायदेशीर बचावाच्या प्रामाणिकपणावर गंभीर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे आणि कायदेशीर कार्यवाहीमध्ये AI-जनरेटेड सामग्रीच्या संभाव्य गैरवापरांबद्दल चिंता वाढली आहे.
Anthropic चा उदय आणि पाठिंबा
२०२१ मध्ये स्थापित झालेली Anthropic ही AI उद्योगात झपाट्याने वाढली आहे. Amazon, Google आणि आता बदनाम क्रिप्टो उद्योजक Sam Bankman-Fried यांच्याकडूनही तिला मोठे आर्थिक पाठबळ मिळाले आहे, ज्याला नोव्हेंबर २०२३ मध्ये फसवणूक प्रकरणात दोषी ठरवण्यात आले. या गुंतवणुकीमुळे Anthropic ला अत्याधुनिक AI मॉडेल्स विकसित करण्यास आणि AI क्षेत्रात अग्रेसर असलेल्या कंपन्यांशी स्पर्धा करण्यास मदत झाली आहे.
परंतु, कायदेशीर बचावामध्ये AI-हॅलुसिनेटेड अभ्यासाचा (AI-hallucinated study) वापर केल्याच्या अलीकडील आरोपांमुळे Anthropic च्या प्रतिष्ठेला धोका निर्माण झाला आहे आणि कंपनीच्या नैतिक मानकांबद्दल चिंता वाढली आहे. ही परिस्थिती AI तंत्रज्ञानाच्या विकास आणि उपयोजनामध्ये अधिक पारदर्शकता आणि जबाबदारीची गरज अधोरेखित करते, विशेषत: ज्या क्षेत्रांमध्ये महत्त्वपूर्ण कायदेशीर आणि सामाजिक परिणाम आहेत.
कॉपीराइट वादात सखोल विचार
Anthropic च्या विरोधात दाखल करण्यात आलेल्या कॉपीराइट खटल्यामुळे AI-जनरेटेड सामग्री आणि बौद्धिक संपदा अधिकारांशी संबंधित कठीण प्रश्न उभे राहिले आहेत. संगीत प्रकाशकांना चिंता आहे की कॉपीराइट असलेल्या संगीतावर प्रशिक्षित केलेले AI चॅटबॉट (AI Chatbot), वापरकर्त्यांना मूळ गाण्यासारखी गाणी तयार करण्यास सक्षम करून त्यांच्या कामाचे महत्त्व कमी करू शकतात. यामुळे कलाकारांना आणि प्रकाशकांना नवीन सामग्री तयार करण्यासाठी मिळणारे आर्थिक प्रोत्साहन कमी होऊ शकते.
संगीत प्रकाशकांच्या याचिकेत असा दावा करण्यात आला आहे की Anthropic ने Claude चॅटबॉटला मोठ्या प्रमाणात कॉपीराइट असलेल्या सामग्रीवर प्रशिक्षित करून त्यांच्या कॉपीराइटचे उल्लंघन केले आहे. असे केल्याने, चॅटबॉटexisting गाण्यांसारखेच आऊटपुट (Output) तयार करायला शिकला. याचिकेत असा आरोप आहे की हे कॉपीराइटचे उल्लंघन आहे. कारण AI मॉडेल्स अधिकृततेशिवाय कॉपीराइट असलेल्या कामांचे पुनरुत्पादन करत आहेत.
Anthropic ने असा युक्तिवाद करून आपल्या कृतींचे समर्थन केले आहे की कॉपीराइट असलेल्या सामग्रीचा वापर "Fair Use" अंतर्गत येतो. हा कॉपीराइट कायद्यातील एक loophole आहे, जो टीका, भाष्य, बातम्या, शिक्षण, scholarship किंवा संशोधन यांसारख्या उद्देशांसाठी कॉपीराइट असलेल्या सामग्रीच्या वापरास परवानगी देतो. Fair Use म्हणून पात्र होण्यासाठी, creative कामांचा अनधिकृत वापर transformative असणे आवश्यक आहे आणि त्यामुळे मूळ कामाच्या बाजाराला जास्त नुकसान होऊ नये.
Anthropic चा असा दावा आहे की चॅटबॉटला प्रशिक्षण देण्यासाठी कॉपीराइट असलेल्या गीतांचा वापर transformative आहे. कारण चॅटबॉट गीतांचा वापर अगदी नवीन, मूळ आऊटपुट (Output) तयार करण्यासाठी करतो. हे मूळ गाण्यांची थेट कॉपी (Copy) आणि वितरण करण्यापेक्षा वेगळे आहे. Anthropic चा युक्तिवाद आहे की त्यांचे AI मॉडेल (AI model) मूळ गाण्यांशी थेट स्पर्धा करत नाही. त्यामुळे कॉपीराइट असलेल्या गाण्यांचे बाजार मूल्य कमी होत नाही. कारण बॉट (Bot) फक्त थोडे बदल किंवा नवीन रचना तयार करण्यास सक्षम आहे.
कायदेशीर बचावामध्ये AI हॅलुसिनेशनचे परिणाम
Anthropic ने त्यांच्या कायदेशीर बचावात AI-जनरेटेड अभ्यासाचा (AI-generated study) संदर्भ दिला असा आरोप आहे, ज्यामुळे कॉपीराइट कायद्याच्या पलीकडे गंभीर परिणाम होऊ शकतात. हे योग्य पडताळणीशिवाय AI-जनरेटेड सामग्रीवर अवलंबून राहण्याचे धोके अधोरेखित करते. तसेच AI खात्रीलायक परंतु पूर्णपणे बनावट माहिती तयार करू शकते, हे निदर्शनास आणते. यामुळे "AI Hallucination" हा शब्द खूप प्रसिद्ध झाला आहे. AI Hallucination म्हणजे जेव्हा AI चुकीची किंवा दिशाभूल करणारी सामग्री तयार करते, जी त्याला पूर्णपणे खरी वाटते.
AI Hallucination अनेक रूप घेऊ शकतात, ज्यात स्रोत शोधणे, अस्तित्वात नसलेला डेटा (Data) तयार करणे किंवा existing डेटाचा चुकीचा अर्थ लावणे इत्यादींचा समावेश होतो. जर यावर लक्ष ठेवले नाही, तर गंभीर परिणाम होऊ शकतात, विशेषत: कोर्टरूमसारख्या (Courtroom) उच्च-जोखीम असलेल्या वातावरणात.
जर Anthropic ने AI-जनरेटेड अभ्यासाला (AI-generated study) हेतुपुरस्सरपणे तथ्यात्मक पुरावा म्हणून सादर केले, तर त्यांना नैतिक आणि कायदेशीर परिणामांना सामोरे जावे लागू शकते. न्यायालये योग्य निर्णय घेण्यासाठी अचूक माहितीवर अवलंबून असतात. बनावट पुरावे सादर केल्याने न्यायव्यवस्थेची (Judicial system) निष्ठा धोक्यात येऊ शकते. प्रतिष्ठेला हानी पोहोचण्याव्यतिरिक्त, Anthropic ला न्यायालयाची दिशाभूल करण्याचा प्रयत्न केल्याबद्दल निर्बंध किंवा इतर दंड देखील भरावे लागू शकतात.
ही घटना AI-जनरेटेड सामग्रीचा महत्त्वाच्या निर्णय घेण्यासाठी वापर करणाऱ्या प्रत्येकासाठी एक चेतावणी आहे. हे यावर जोर देते की AI मॉडेल्सला (AI models) मानवी देखरेखेची (Human oversight) आवश्यकता असलेली साधने म्हणून मानले जावे. मानवी व्यक्ती संशोधक किंवा कायदेशीर व्यावसायिकांची (Legal professional) परिपूर्ण जागा घेऊ शकत नाही. वापरकर्त्यांनी कोणतेही महत्त्वाचे निर्णय घेण्यापूर्वी AI-जनरेटेड माहितीची अचूकता तपासावी.
AI आणि कॉपीराइट कायद्याची आव्हाने
AI तंत्रज्ञान जसजसे विकसित होत आहे, तसतसे AI-जनरेटेड सामग्रीमुळे निर्माण होणाऱ्या कायदेशीर आणि नैतिक आव्हानांना सामोरे जाणे अधिक महत्त्वाचे होत चालले आहे. नवोपक्रम (Innovation) वाढवणे आणि बौद्धिक संपदा अधिकार (Intellectual property rights) जतन करणे यांच्यात संतुलन राखण्यासाठी धोरणकर्ते (Policymakers), AI विकासक आणि सामग्री निर्माते यांच्याकडून विचारपूर्वक प्रयत्नांची आवश्यकता आहे.
एक संभाव्य उपाय म्हणजे AI प्रशिक्षणात (AI training) कॉपीराइट असलेल्या सामग्रीच्या वापरासाठी स्पष्ट मार्गदर्शक तत्त्वे आणि नियम विकसित करणे. ही मार्गदर्शक तत्त्वे Fair Use च्या तत्त्वांना स्थापित करू शकतात, जी विशेषत: AI तंत्रज्ञानाची अद्वितीय वैशिष्ट्ये संबोधित करतात. ते AI मॉडेल्स (AI models) कॉपीराइट धारकांच्या अधिकारांचे उल्लंघन न करता कॉपीराइट असलेल्या सामग्रीचा वापर कसा करू शकतात, हे स्पष्ट करू शकतात.
आणखी एक दृष्टीकोन म्हणजे AI विकासकांना मोबदल्याच्या बदल्यात कॉपीराइट असलेली सामग्री वापरण्याची परवानगी देणाऱ्या परवाना करारांचा (Licensing agreements) शोध घेणे. हे परवाना करार (Licensing agreements) सामग्री निर्मात्यांना त्यांच्या कामातून कमाई करण्यासाठी एक उचित आणि पारदर्शक यंत्रणा प्रदान करू शकतात. तसेच AI विकासकांना नवीन ॲप्लिकेशन्स (Applications) तयार करण्यास सक्षम करतात.
माहिती आणि facts तपासण्याच्या कौशल्याला प्रोत्साहन देणे देखील आवश्यक आहे. कारण AI चुकीची माहिती खरी वाटावी यासाठी अधिकाधिक चांगले होत आहे. AI Hallucination ची शक्यता आणि माहिती तपासण्याच्या महत्त्वाबद्दल लोकांना शिक्षित करून, आम्ही एक अधिक माहितीपूर्ण आणि लवचिक समाज तयार करण्यात मदत करू शकतो.
जबाबदार AI विकासाकडे वाटचाल
Anthropic वरील आरोपांमुळे AI चा जबाबदार विकास आणि उपयोजन किती महत्त्वाचे आहे, हे अधोरेखित होते. AI विकासकांनी त्यांच्या कामात पारदर्शकता, जबाबदारी आणि नैतिक विचारांना प्राधान्य दिले पाहिजे. तसेच चुकीची किंवा दिशाभूल करणारी माहिती तयार होण्यापासून आणि प्रसारित होण्यापासून रोखण्यासाठी मजबूत सुरक्षा उपाय अंमलात आणावेत.
शिवाय, AI विकासकांनी AI Hallucination चे धोके अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी आणि कमी करण्यासाठी संशोधनात गुंतवणूक करावी. हे संशोधन AI-जनरेटेड त्रुटी शोधण्यासाठी आणि सुधारण्यासाठी तंत्र विकसित करण्यावर तसेच AI निर्णय प्रक्रियेची (AI decision-making) पारदर्शकता आणि स्पष्टता सुधारण्यावर लक्ष केंद्रित करू शकते.
धोरणकर्ते, AI विकासक आणि सामग्री निर्माते यांनी एकत्र काम करून, एक भविष्य निर्माण करू शकतात जिथे AI तंत्रज्ञानाचा उपयोग जबाबदारीने आणि नैतिकतेने संपूर्ण समाजाच्या फायद्यासाठी केला जाईल.
विचार करण्यासारखे अतिरिक्त बारकावे
Anthropic आणि कथित AI-हॅलुसिनेटेड अभ्यासाच्या (AI-hallucinated study) प्रकरणात अनेक अतिरिक्त बारकावे आहेत ज्यांचा विचार करणे आवश्यक आहे:
नक्कल आणि उल्लंघनामधील धूसर रेषा: AI मॉडेल्स (AI models) अधिकाधिक sophisticated होत असल्यामुळे, AI-जनरेटेड सामग्री कॉपीराइटचे उल्लंघन करते की नाही हे निर्धारित करणे अधिकाधिक कठीण होत आहे. जर AI मॉडेल (AI model) existing कॉपीराइट असलेल्या कामासारखीच सामग्री तयार करते, तर ते कॉपीराइटचे उल्लंघन करते आहे की ते फक्त शैली किंवा प्रकाराचे अनुकरण करत आहे?
मानवी हस्तक्षेपाची भूमिका: बऱ्याच प्रकरणांमध्ये, AI-जनरेटेड सामग्री प्रकाशित किंवा वितरित करण्यापूर्वी मानवांकडून तिचे पुनरावलोकन (Review) आणि संपादन (Edit) केले जाते. मानवी हस्तक्षेप AI-जनरेटेड सामग्रीच्या कॉपीराइट स्थितीवर कसा परिणाम करतो? जर एखादी व्यक्ती AI-जनरेटेड सामग्रीमध्ये महत्त्वपूर्ण बदल करते, तर ती व्यक्ती कॉपीराइट धारक बनते का?
Creativity वर AI चा प्रभाव: काहींचा असा युक्तिवाद आहे की AI कलाकार आणि लेखकांसाठी नवीन साधने आणि तंत्रे तयार करून creativity ला प्रोत्साहन देऊ शकते. इतरांना भीती आहे की AI creative प्रक्रियेचे ऑटोमेशन (Automation) करून आणि मानवी कलाकारांना मूळ कामे तयार करण्याची प्रेरणा कमी करून creativity ला दाबून टाकू शकते.
कॉपीराइट कायद्याची जागतिक व्याप्ती: कॉपीराइट कायदे (Copyright laws) देशानुसार बदलतात. जर AI मॉडेल (AI model) अशी सामग्री तयार करते जी एका देशात कॉपीराइटचे उल्लंघन करते परंतु दुसऱ्या देशात नाही, तर त्याचे कायदेशीर परिणाम काय आहेत?
या गुंतागुंतीच्या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी कायदेशीर तज्ञ, तंत्रज्ञ (Technologist) आणि कलाकार यांच्यात सतत संवाद आणि सहकार्याची आवश्यकता आहे. AI आणि कॉपीराइट कायद्यामधील (Copyright law) संबंध जसजसे विकसित होत आहेत, नवोपक्रमाला (Innovation) प्रोत्साहन देताना स्थापित कलाकारांच्या हक्कांचे संरक्षण करणारी एक फ्रेमवर्क (Framework) तयार करणे महत्त्वाचे आहे.
AI आणि बौद्धिक संपदेचे भविष्य
Anthropic आणि संगीत प्रकाशकांमधील कायदेशीर लढाई AI आणि बौद्धिक संपदा कायद्यादरम्यान (Intellectual property law) होणाऱ्या अनेक भविष्यातील संघर्षांची सुरुवात आहे. AI चा प्रभाव वाढत असल्यामुळे, या समस्यांवर त्वरित लक्ष देणे अत्यावश्यक आहे. हे सुनिश्चित करण्यासाठी की तांत्रिक बदलांच्या गतीनुसार कायदेशीर फ्रेमवर्क (Legal framework) अद्ययावत राहील. एकत्रितपणे काम करून, आम्ही एक असा मार्ग तयार करू शकतो, जो नवोपक्रमाला प्रोत्साहन देईल, बौद्धिक संपदेचे संरक्षण करेल आणि संपूर्ण समाजाला फायदा देईल.
कॉपीराइट दाव्यांसंबंधीचे प्रश्न AI च्या पलीकडे जाऊन कला क्षेत्र, सॉफ्टवेअर (Software), पेटंट (Patent) आणि इतर बौद्धिक संपदा क्षेत्रांवर परिणाम करतील. AI हे एक शक्तिशाली साधन आहे, ज्यात transformative क्षमता आहेत. परंतु इतर कोणत्याही तंत्रज्ञानाप्रमाणे, विचारपूर्वक वापर न केल्यास ते गैरवापर करण्यास प्रवृत्त होते.
Anthropic ची केस (Case) एक चेतावणी आहे आणि AI क्षेत्रात काम करणाऱ्या प्रत्येकाने याकडे लक्ष दिले पाहिजे. या कंपन्यांना उच्च मानके लावून, कायदा (Law) जबाबदार संशोधन आणि विकासाला प्रोत्साहन देऊ शकतो, ज्यामुळे सर्वांना फायदा होईल. त्याच वेळी, जनतेने ऑनलाइन (Online) माहिती वाचतानाही सतर्क राहण्याची गरज आहे, विशेषत: जेव्हा या माहितीचा स्रोत AI असतो.