آغاز به کار مدل زبانی بزرگ (LLM) دیپ‌سیک آر۱ (DeepSeek R1) در اوایل سال جاری، لحظه‌ای تحول‌آفرین برای هوش مصنوعی مولد (Gen AI) بود. این رویداد، نه تنها از نظر فناوری، بلکه از دیدگاه تجاری و استراتژیک نیز یک جهش بزرگ به جلو را رقم زد. دیپ‌سیک نشان داد که LLMهای پیچیده را می‌توان با هزینه‌هایی به مراتب کمتر از آنچه قبلاً تصور می‌شد، توسعه داد و مهم‌تر از آن، این نوآوری محدود به سیلیکون ولی نیست.
ظهور دیپ‌سیک پیامدهای عمیقی برای اکوسیستم هوش مصنوعی مالزی دارد و فراتر از رقابت فناوری جاری بین ایالات متحده و چین و نیز کاهش موقت اشتیاق بازار سهام مالزی به مراکز داده، گستره می‌یابد.
اهمیت متن‌باز
یکی از جنبه‌های کلیدی LLMهای دیپ‌سیک، بنیان آن‌ها در فناوری متن‌باز است. مدل‌هایی مانند دیپ‌سیک آر۱ تحت مجوزهای متن‌باز یا وزن‌باز در دسترس هستند، به این معنی که می‌توان آن‌ها را به صورت رایگان دانلود، اصلاح و استفاده کرد. این ماهیت متن‌باز، پیامدهای اساسی برای تکامل و تجاری‌سازی LLMها دارد.
سال‌هاست که غول‌های فناوری چینی مانند بایدو، علی‌بابا و تنسنت به طور فعال در حال توسعه مدل‌های هوش مصنوعی متن‌باز هستند. این استراتژی که توسط دانشگاه‌ها و ابتکارات دولتی چین پشتیبانی می‌شود، یک رویکرد “نوآوری باز” را اتخاذ می‌کند که هدف آن تسریع تحقیق و توسعه و احتمالاً سبقت گرفتن از ایالات متحده در قابلیت‌های هوش مصنوعی است.
با این حال، تعهد به هوش مصنوعی متن‌باز فراتر از چین است. متا و گوگل نیز به دلایل رقابتی، LLMهای وزن‌باز را عرضه کرده‌اند. منطق پشت این امر، ریشه در استراتژی تجاری “تبدیل مکمل به کالا” دارد. اگر شرکتی به شدت به Gen AI متکی باشد، ممکن است سرمایه‌گذاری در جایگزین‌های متن‌باز به جای تکیه صرف بر مدل‌های اختصاصی مانند ChatGPT، سودمندتر باشد. حتی اگر LLMهای اختصاصی همچنان مورد استفاده قرار گیرند، در دسترس بودن مدل‌های متن‌باز خوب، قدرت قیمت‌گذاری فروشندگان کلیدی مانند OpenAI را تضعیف می‌کند.
این استراتژی، بازتابی از اقدامات انجام شده توسط اوراکل، تولید کننده سرورها و تجهیزات شبکه‌ای است. اوراکل از سیستم عامل متن‌باز لینوکس برای مهار سلطه قیمت‌گذاری سیستم عامل ویندوز مایکروسافت پشتیبانی کرد.
صرف نظر از انگیزه‌ها، در دسترس بودن LLMهای وزن‌باز و با کیفیت بالا، هزینه‌ها را برای کشورهایی مانند مالزی به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد و درهای جدیدی را برای نوآوری باز می‌کند.
مزایا برای دولت و مشاغل
برای دولت مالزی، LLMهای متن‌باز این فرصت را فراهم می‌کنند تا مدل‌های هوش مصنوعی خود را بدون نیاز به انتقال داده‌های حساس به اشخاص ثالث تجاری یا کشورهای خارجی، اداره کنند. این امر، استقلال و حاکمیت داده‌ها را تقویت می‌کند.
برای شرکت‌های مالزیایی، به ویژه استارت‌آپ‌ها، LLMهای وزن‌باز، شرایط رقابتی برابر را ایجاد می‌کنند. آن‌ها می‌توانند به همان LLMهای اساسی که همتایانشان در چین و ایالات متحده به آن‌ها دسترسی دارند، دسترسی پیدا کنند و نوآوری و رقابت را تقویت کنند.
پرداختن به تعصب‌های فرهنگی و سیاسی
ظهور هوش مصنوعی چینی همچنین یک چالش مهم را برجسته می‌کند: تعصب فرهنگی و سیاسی. LLMهای چینی اغلب به گونه‌ای آموزش داده می‌شوند که روایت تاریخی و دیدگاه‌های سیاسی حزب کمونیست چین (CCP) را منعکس کنند و از هنجارهای سانسور در سرزمین اصلی چین پیروی کنند.
حتی بدون سانسور صریح، مدل‌های هوش مصنوعی ذاتاً دارای تعصب‌هایی هستند که در داده‌های آموزشی آن‌ها وجود دارد. اگر عمدتاً بر روی متون انگلیسی آموزش داده شوند، مدل‌ها دیدگاه‌ها و تعصب‌های فرهنگی غربی را منعکس می‌کنند.
خبر خوب این است که LLMها را می‌توان نسبتاً آسان بازآموزی کرد. مشابه اینکه چگونه LLMهای چینی محافظ‌هایی را برای ترویج وفاداری به حزب کمونیست چین دریافت می‌کنند، سایر پروژه‌های متن‌باز نشان داده‌اند که دیپ‌سیک آر۱ را می‌توان پس از آموزش، برای کاهش تعصب‌های درک شده، بازآموزی کرد.
بومی‌سازی و حساسیت فرهنگی
این تجربه بر نیاز کشورهایی مانند مالزی برای توسعه ظرفیت خود برای بومی‌سازی، آموزش و پس از آموزش LLMها برای همسویی با شرایط محلی تأکید می‌کند. مدل‌هایی که حساسیت‌های نژادی و مذهبی، سلسله مراتب اجتماعی یا اصطلاحات محلی مالزی را در نظر نگیرند، ممکن است عملکرد ضعیفی داشته باشند یا محتوای مضر تولید کنند.
مالزی در حال حاضر از برخی قابلیت‌های توسعه LLM برخوردار است. به عنوان مثال، استارت‌آپ محلی Mesolitica در ژانویه، LLM متن‌باز MaLLaM را منتشر کرد که درک دقیق‌تری از باهاسا مالزیایی نسبت به LLMهای اصلی مانند ChatGPT نشان می‌دهد.
با این حال، آگاهی در بین سیاست‌گذاران مالزیایی در مورد پتانسیل هوش مصنوعی متن‌باز و اهمیت توسعه LLM محلی، هنوز مشخص نیست.
راهبرد ملی هوش مصنوعی
نقشه راه ملی هوش مصنوعی که در سال ۲۰۲۱ تهیه شد، اشاره کمی به متن‌باز دارد. به طور مشابه، اسناد اخیر دفتر ملی هوش مصنوعی (NAIO) جدید نیز بر هوش مصنوعی متن‌باز تأکید نمی‌کنند.
در حالی که پیش‌بینی آینده توسعه هوش مصنوعی همچنان چالش برانگیز است، ماهیت متن‌باز نسل فعلی LLMها، یک فرصت استثنایی برای مالزی فراهم می‌کند تا با رهبران فناوری همگام شود.
بهره‌برداری از فرصت
برای بهره‌برداری از این امر، مالزی باید سیاست‌های خود را برای انطباق با ظهور LLMهای کوچکتر و مقرون به صرفه‌تر به‌روزرسانی کند. این شامل ساده‌سازی پذیرش این مدل‌ها، دسترسی بیشتر Gen AI به شرکت‌های کوچک و متوسط و فعال‌سازی استقرار محلی، به ویژه در مناطق روستایی با دسترسی محدود به اینترنت است.
توسعه ظرفیت مالزی برای توسعه LLMها، مرتبط‌تر کردن آن‌ها با زبان‌های محلی و آگاهی از فرهنگ محلی، بسیار مهم است. سرمایه‌گذاری در آموزش LLM، که به طور بالقوه در دانشگاه‌های محلی لنگر انداخته است، می‌تواند به عنوان یک کالای عمومی در نظر گرفته شود و استعدادهای داخلی را تقویت کرده و تحقیق و توسعه محلی را پیش ببرد.
استقلال داده‌ها و امنیت ملی
میزبانی LLMهای خود برای اطمینان از استقلال داده‌های ملی حیاتی است. داده‌های جمع‌آوری شده توسط LLMها می‌توانند ارزشمند باشند و به جای اینکه توسط اشخاص خارجی مورد بهره‌برداری قرار گیرند، این اطلاعات باید توسط سازمان‌های محلی ذخیره و استفاده شوند.
در اینجا یک تجزیه و تحلیل دقیق‌تر از چگونگی سرمایه‌گذاری خاص مالزی در جنبش هوش مصنوعی متن‌باز آورده شده است:
به‌روزرسانی‌های سیاست: سیاست‌های موجود باید بررسی و به‌روزرسانی شوند تا منعکس کننده چشم‌انداز فعلی هوش مصنوعی، با تمرکز ویژه بر فرصت‌ها و مزایای LLMهای متن‌باز باشد. این شامل ساده‌سازی مقررات مربوط به استفاده از داده‌ها (ضمن حفظ حفاظت‌های خصوصی مناسب)، ارائه بودجه و مشوق‌هایی برای تحقیق و توسعه هوش مصنوعی متن‌باز و ترویج پذیرش راه‌حل‌های هوش مصنوعی متن‌باز در سراسر بخش دولتی است.
سرمایه‌گذاری در توسعه استعداد: ایجاد یک نیروی کار ماهر بسیار مهم است. مالزی باید در برنامه‌های آموزشی و ابتکارات آموزشی متمرکز بر هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و پردازش زبان طبیعی سرمایه‌گذاری کند. این برنامه‌ها باید بر ابزارها و فناوری‌های متن‌باز تأکید کنند و اطمینان حاصل کنند که فارغ‌التحصیلان به خوبی مجهز هستند تا در اکوسیستم هوش مصنوعی محلی مشارکت کنند. بورسیه‌ها، کمک‌های پژوهشی و مشارکت‌های صنعت می‌توانند بیشتر دانشجویان را تشویق کنند تا به دنبال مشاغل در هوش مصنوعی باشند.
تحقیقات به رهبری دانشگاه: دانشگاه‌های محلی باید در خط مقدم تحقیق و توسعه هوش مصنوعی باشند. دولت می‌تواند بودجه‌ای را برای تأسیس مراکز تحقیقاتی هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها فراهم کند و بر زمینه‌هایی مانند سفارشی‌سازی LLM، انطباق فرهنگی و توسعه ابزارهای جدید هوش مصنوعی متن‌باز متناسب با نیازهای خاص مالزی تمرکز کند. ایجاد پلتفرم‌های مشترک بین دانشگاه‌ها و صنعت می‌تواند انتقال دانش و فناوری را تسریع کند.
پشتیبانی از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های کوچک و متوسط: هوش مصنوعی متن‌باز یک فرصت مهم برای استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های کوچک و متوسط برای نوآوری و رقابت ارائه می‌دهد. مالزی باید پشتیبانی هدفمندی را برای این مشاغل فراهم کند، از جمله دسترسی به بودجه، راهنمایی و تخصص فنی. این پشتیبانی می‌تواند شامل کمک‌های مالی برای توسعه محصولات و خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی، انکوباتورها و شتاب‌دهنده‌های متمرکز بر هوش مصنوعی و برنامه‌هایی باشد که استارت‌آپ‌ها را با مشتریان و سرمایه‌گذاران بالقوه مرتبط می‌کند.
چارچوب حکمرانی داده: ایجاد یک چارچوب حکمرانی داده قوی برای اطمینان از استفاده مسئولانه و اخلاقی از هوش مصنوعی ضروری است. این چارچوب باید به مسائلی مانند حریم خصوصی داده‌ها، امنیت و تعصب بپردازد و باید با بهترین شیوه‌های بین‌المللی همسو باشد. همچنین باید از به اشتراک گذاری داده‌ها در اکوسیستم هوش مصنوعی، ضمن محافظت
از اطلاعات حساس، حمایت کند. این امر را می‌توان از طریق ایجاد یک مخزن داده ملی و ایجاد دستورالعمل‌های واضح برای دسترسی و استفاده از داده‌ها به دست آورد.مشارکت‌های عمومی و خصوصی: همکاری بین بخش‌های دولتی و خصوصی برای پیشبرد نوآوری هوش مصنوعی بسیار مهم است. دولت می‌تواند با شرکت‌های خصوصی برای توسعه و استقرار راه‌حل‌های هوش مصنوعی در زمینه‌هایی مانند مراقبت‌های بهداشتی، آموزش و حمل و نقل مشارکت کند. این مشارکت‌ها می‌تواند از تخصص و منابع هر دو بخش استفاده کند و منجر به نتایج موثرتر و تاثیرگذارتری شود.
زیرساخت ملی هوش مصنوعی: سرمایه‌گذاری در یک زیرساخت ملی هوش مصنوعی، از جمله منابع محاسباتی با کارایی بالا و امکانات ذخیره‌سازی داده‌ها، برای حمایت از تحقیق و توسعه هوش مصنوعی ضروری است. این زیرساخت باید برای محققان، استارت‌آپ‌ها و مشاغل در سراسر کشور قابل دسترسی باشد و ابزارهای مورد نیاز برای نوآوری و رقابت را در اختیار آن‌ها قرار دهد.
انطباق فرهنگی LLMها: مالزی باید در پروژه‌هایی متمرکز بر انطباق LLMهای متن‌باز برای انعکاس چشم‌انداز فرهنگی و زبانی منحصر به فرد این کشور سرمایه‌گذاری کند. این شامل توسعه مدل‌هایی است که به زبان باهاسا مالزیایی و سایر زبان‌های محلی روان هستند و نسبت به فرهنگ‌ها و سنت‌های متنوع مالزی حساس هستند. این امر مستلزم یک رویکرد چند رشته‌ای شامل زبان شناسان، کارشناسان فرهنگی و مهندسان هوش مصنوعی است.
ملاحظات امنیت سایبری: از آنجایی که هوش مصنوعی بیشتر در زیرساخت‌های حیاتی ادغام می‌شود، امنیت سایبری باید اولویت اصلی باشد. مالزی نیاز به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه راه‌حل‌های امنیت سایبری خاص هوش مصنوعی و ایجاد دستورالعمل‌های واضح برای ایمن‌سازی سیستم‌های هوش مصنوعی دارد. این شامل توسعه مکانیسم‌های قوی برای تشخیص و کاهش تهدیدات مرتبط با هوش مصنوعی است.
ترویج هوش مصنوعی اخلاقی: اطمینان از اینکه هوش مصنوعی به شیوه‌ای اخلاقی و مسئولانه توسعه و مورد استفاده قرار می‌گیرد، ضروری است. مالزی باید یک چارچوب اخلاقی ملی هوش مصنوعی ایجاد کند که اصول و ارزش‌هایی را که باید توسعه و استقرار هوش مصنوعی را هدایت کنند، مشخص کند. این چارچوب باید به مسائلی مانند انصاف، شفافیت و پاسخگویی بپردازد.
با برداشتن این گام‌های فعال، مالزی می‌تواند از قدرت هوش مصنوعی متن‌باز برای پیشبرد رشد اقتصادی، بهبود خدمات عمومی و رسیدگی به برخی از مهم‌ترین چالش‌های کشور استفاده کند. پنجره فرصت باز است و مالزی باید قاطعانه برای به دست آوردن آن اقدام کند. تعهد به ایجاد یک اکوسیستم هوش مصنوعی قوی، فراگیر و اخلاقی برای تحقق کامل پتانسیل این فناوری تحول‌آفرین بسیار مهم خواهد بود. تمرکز همیشه باید بر توانمندسازی، نوآوری و توسعه پایدار بلندمدت باشد.