در سال‌های اخیر، گسترش سریع جهانی هوش مصنوعی (AI) باعث شده است که کشورهای بزرگ به دنبال کسب مزایای اولیه باشند. با این حال، اروپا خود را در این رقابت توسعه هوش مصنوعی عقب یافته است. فرانسه، به عنوان یک قدرت فناوری در اتحادیه اروپا، در راه‌اندازی استراتژی‌های ملی با هدف جمع‌آوری حرکت نوآورانه، پیشگام بوده است. این امر باعث ایجاد گروهی از شرکت‌های یونیکورن با نفوذ جهانی شده است که نشان‌دهنده یک مسیر توسعه قوی و جاه‌طلبی است.
آخرین نسخه از گزارش “شاخص هوش مصنوعی” دانشگاه استنفورد (AI Index Report) برخی از تغییرات جذاب در چشم‌انداز جهانی هوش مصنوعی را برجسته می‌کند. بیایید به جزئیات بپردازیم.
تغییر رتبه‌بندی: پیشرفت قابل توجه فرانسه
بر اساس “گزارش شاخص هوش مصنوعی 2024” دانشگاه استنفورد، رتبه‌بندی کلی برای سال 2023 ایالات متحده، چین و انگلستان را به ترتیب در سه جایگاه برتر قرار داد. فرانسه در رتبه سیزدهم قرار داشت. با این حال، گزارش سال 2024 نشان دهنده جهش قابل توجهی برای فرانسه است و به رتبه ششم صعود کرده است. این بهبود به ویژه در زمینه‌های سیاست و حکمرانی، آموزش و زیرساخت قابل توجه است. علاوه بر این، شرکت‌های بزرگ فناوری بین‌المللی، از جمله Alphabet، Meta و OpenAI، مراکز تحقیق و توسعه خود را در فرانسه ایجاد کرده‌اند که نشان‌دهنده اهمیت روزافزون این کشور در عرصه هوش مصنوعی است.
صعود فرانسه در رتبه‌بندی هوش مصنوعی گواهی بر سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک و سیاست‌های فعال آن است. فرانسه با ایجاد یک محیط مطلوب برای توسعه هوش مصنوعی، سرمایه‌گذاری خارجی قابل توجهی را جذب کرده و یک اکوسیستم پررونق از استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی را پرورش داده است.
ظهور یونیکورن‌های هوش مصنوعی
فراتر از بهبود محیط توسعه کلی، استراتژی ملی هوش مصنوعی فرانسه شروع به نشان دادن اثربخشی خود در پرورش شرکت‌های یونیکورن کرده است. فرانسه اکنون بزرگترین اکوسیستم هوش مصنوعی در اتحادیه اروپا را دارد. تعداد استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی فرانسه از سال 2021 دو برابر شده و از 1000 شرکت فراتر رفته است. یک نمونه برجسته Mistral AI است که مدل زبان بزرگ آن، “Le Chat”، سرعت پاسخ و پردازش تقریباً چهار برابر سریعتر از ChatGPT 4o و بیش از دو برابر سریعتر از DeepSeek R1 را نشان می‌دهد. در برخی از معیارهای عملکرد، Mistral AI از رهبران صنعت پیشی گرفته است که نشان دهنده پتانسیل عظیم توسعه هوش مصنوعی فرانسه است.
موفقیت استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی فرانسه مانند Mistral AI نشان‌دهنده قدرت روزافزون این کشور در بخش هوش مصنوعی است. فرانسه با داشتن یک اکوسیستم حمایتی، دسترسی به استعدادها و تمرکز بر نوآوری، در موقعیت خوبی برای ادامه تولید فناوری‌های هوش مصنوعی پیشگام قرار دارد.
ارکان توسعه هوش مصنوعی فرانسه
بخش شکوفای هوش مصنوعی فرانسه بر اساس سه عامل کلیدی استوار است: استقلال استراتژیک، انبوهی از استعداد و زیرساخت قوی.
استقلال استراتژیک: از دوران شارل دوگل، فرانسه یک سیاست خارجی نسبتاً مستقل را حفظ کرده است و تمایلی به تبدیل شدن به یک موجودیت فرعی نشان نداده است. امانوئل مکرون، رئیس جمهور فعلی، هوش مصنوعی را به عنوان یک حوزه سرمایه‌گذاری اصلی در طرح “فرانسه 2030” تعیین کرده است. هدف این ابتکار، ایجاد فرانسه و اروپا به عنوان “قطب سوم” در هوش مصنوعی در کنار ایالات متحده و چین است. تعهد فرانسه به دنبال کردن یک مسیر توسعه مستقل هوش مصنوعی غیرقابل انکار است.
استخر استعداد: سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت فرانسه در آموزش بنیادی و توسعه استعدادها اکنون مزایای قابل توجهی برای بخش هوش مصنوعی آن به همراه دارد. ریاضیات، یک رشته بنیادی برای هوش مصنوعی، یک نقطه قوت خاص فرانسه است. این کشور دارای 13 مدال‌آور فیلدز، بالاترین افتخار در ریاضیات است که فقط توسط ایالات متحده پیشی گرفته است. علاوه بر این، فرانسه دارای بیش از 200 مدرسه مهندسی است که سالانه تقریباً 38000 مهندس فارغ‌التحصیل می‌شوند. پذیرش در این مدارس بسیار رقابتی است و محدود به 10 درصد برتر فارغ‌التحصیلان علوم از دبیرستان‌های فرانسه است. دانش‌آموزان قبل از ورود، مطالعات و آزمون‌های مقدماتی دقیقی را پشت سر می‌گذارند. این سیستم آموزشی دقیق، یک استخر عمیق از استعدادها را در ریاضیات، فیزیک، علوم کامپیوتر و رشته‌های مرتبط پرورش می‌دهد و یک پایه قوی برای توسعه هوش مصنوعی فراهم می‌کند.
زیرساخت: فرانسه به عنوان بزرگترین صادرکننده خالص برق در اروپا، دارای یک منبع انرژی پایدار و قابل اعتماد است. این برای پشتیبانی از خواسته‌های عملیاتی تأسیسات محاسباتی فشرده، به ویژه مراکز داده با مصرف انرژی بالا، بسیار مهم است. علاوه بر این، فرانسه به عنوان یک قطب اصلی اینترنتی اروپا، دارای نرخ پوشش 90 درصدی فیبر نوری و شبکه‌ای از کابل‌های زیردریایی است که آمریکای شمالی، آفریقا و آسیا را به هم متصل می‌کند. این زیرساخت قوی یک محیط مطلوب برای توسعه مراکز داده و محاسبات ابری فراهم می‌کند و قابلیت‌های هوش مصنوعی این کشور را بیشتر تقویت می‌کند.
این سه عنصر به طور جمعی مزیت رقابتی منحصر به فرد فرانسه را در چشم‌انداز جهانی توسعه هوش مصنوعی تشکیل می‌دهند. فرانسه با ترکیب استقلال استراتژیک، نیروی کار ماهر و زیرساخت پیشرفته، زمینه حاصلخیزی را برای نوآوری در هوش مصنوعی ایجاد کرده است.
چالش‌ها و محدودیت‌ها
علیرغم پیشرفت چشمگیر، توسعه هوش مصنوعی فرانسه با چندین چالش ساختاری نیز روبرو است.
- اتکا به سخت‌افزار خارجی: Nvidia بر بازار واحدهای پردازش گرافیکی (GPU) تسلط دارد و 88 درصد از سهم عرضه جهانی را در اختیار دارد. به دلیل قابلیت‌های محدود شرکت‌های داخلی، فرانسه به شدت به ایالات متحده برای این جزء سخت‌افزاری حیاتی وابسته است. این وابستگی یک آسیب‌پذیری بالقوه برای جاه‌طلبی‌های هوش مصنوعی فرانسه ایجاد می‌کند.
- اندازه محدود بازار: اندازه نسبتاً کوچک بازار فرانسه پتانسیل تجاری‌سازی صنعت هوش مصنوعی آن را محدود می‌کند. در سال 2023، بازار هوش مصنوعی فرانسه تقریباً 17.3 درصد از بازار اروپا را به خود اختصاص داد و از کشورهایی مانند انگلستان و آلمان عقب‌تر بود. این شکاف حتی در مقایسه با ایالات متحده و چین بیشتر است. این اندازه محدود بازار می‌تواند مانع رشد و مقیاس‌بندی شرکت‌های هوش مصنوعی فرانسه شود.
- بارهای نظارتی: اتحادیه اروپا یک چارچوب نظارتی سختگیرانه برای توسعه و کاربرد هوش مصنوعی ایجاد کرده است. این چارچوب هزینه‌های انطباق بالاتری را بر استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی فرانسه تحمیل می‌کند و به طور بالقوه نوآوری و رقابت‌پذیری آنها را خفه می‌کند. نیاز به پیمایش در مقررات پیچیده می‌تواند منابع را منحرف کرده و سرعت توسعه را کاهش دهد.
این چالش‌ها نیاز به رسیدگی فرانسه به مسائل ساختاری را برای تحقق کامل پتانسیل هوش مصنوعی خود برجسته می‌کند. فرانسه با کاهش وابستگی خود به سخت‌افزار خارجی، گسترش دامنه بازار خود و ساده‌سازی محیط نظارتی خود، می‌تواند یک اکوسیستم مطلوب‌تر برای نوآوری در هوش مصنوعی ایجاد کند.
تلاش برای یک “قطب سوم”
در چشم‌انداز جهانی کنونی، ایالات متحده با توانایی‌های فناوری و حضور غول‌های فناوری مانند OpenAI و Google، در تحقیق و توسعه هوش مصنوعی پیشتاز است. چین با حمایت از ابتکارات استراتژیک دولت و یک بازار داخلی گسترده، در صنعتی‌سازی و نوآوری برتری دارد. در این میان، توانایی فرانسه برای هدایت اروپا در تبدیل شدن به “قطب سوم جهانی” در توسعه هوش مصنوعی، به ظرفیت آن برای ادغام منابع اتحادیه اروپا، غلبه بر گلوگاه‌های موجود و ایجاد یک مسیر متمایز در میان رقابت‌های فناوری بین ایالات متحده و چین بستگی دارد.
جاه‌طلبی فرانسه برای تبدیل شدن به یک رهبر جهانی در هوش مصنوعی نیازمند یک رویکرد چندوجهی است. این کشور باید از نقاط قوت خود استفاده کند، به نقاط ضعف خود رسیدگی کند و با سایر کشورهای اروپایی برای ایجاد یک اکوسیستم هوش مصنوعی متحد و رقابتی همکاری کند.
همکاری اتحادیه اروپا و مسیر پیش رو
اتحادیه اروپا اقداماتی را برای افزایش دسترسی به داده‌های با کیفیت بالا، ادغام منابع داده متنوع برای استفاده توسط “کارخانه‌های فوق‌العاده هوش مصنوعی” اروپا پیشنهاد کرده است. این ابتکار می‌تواند محدودیت‌های ناشی از اندازه محدود بازار فرانسه را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. با این حال، استانداردهای حفظ حریم خصوصی و اولویت‌های متفاوت در اتحادیه اروپا، موانع قابل توجهی را برای تلاش‌های فرانسه برای ادغام بیشتر منابع بازار واحد اتحادیه اروپا ایجاد می‌کند. فرانسه در تلاش برای کاهش وابستگی به ایالات متحده، سرمایه‌گذاری 109 میلیارد یورویی را برای تقویت قدرت محاسباتی داخلی و تحقیق و توسعه پیش از اجلاس اقدام هوش مصنوعی پاریس بسیج کرد. نتایج ملموس این سرمایه‌گذاری هنوز مشخص نشده است.
همکاری در اتحادیه اروپا برای فرانسه برای دستیابی به جاه‌طلبی‌های هوش مصنوعی خود ضروری است. کشورهای اروپایی با تجمیع منابع، به اشتراک‌گذاری دانش و هماهنگ‌سازی مقررات، می‌توانند یک اکوسیستم هوش مصنوعی قوی‌تر و رقابتی‌تر ایجاد کنند.
استراتژی‌های متمایز و حکمرانی جهانی
به نظر می‌رسد فرانسه در ترسیم یک مسیر رقابتی متمایز و ایجاد چارچوب‌های نظارتی و حکمرانی تخصص نشان می‌دهد. کلارا چاپاز، وزیر امور دیجیتال فرانسه، از “راه سوم هوش مصنوعی” حمایت کرده است که بر اخلاق، صرفه‌جویی و فراگیری تأکید دارد. این دیدگاه بر جاه‌طلبی فرانسه برای شکل‌دهی به استانداردهای بین‌المللی هوش مصنوعی و قوانین آن تأکید می‌کند. مجموعه‌ای از اسناد که از طریق ارتباطات و هماهنگی دیپلماتیک به دست آمده است، در واقع پیشرفت قابل توجهی را برای فرانسه در مشارکت در توسعه قوانین بین‌المللی هوش مصنوعی و سیستم‌های حکمرانی جهانی نشان داده است. با این حال، اگر فرانسه در درازمدت قصد دارد به هدف خود مبنی بر تبدیل شدن به “قطب سوم” دست یابد، باید از وابستگی‌های موجود فراتر رود. این کشور باید واقعاً یک پایگاه توسعه هوش مصنوعی اساسی ایجاد کند که قادر به پشتیبانی از تکرار فناوری و اجرای صنعتی از طریق تبادل فناوری و همکاری سرمایه‌گذاری و تأمین مالی باشد، که اولویت مهم‌تری نسبت به صرفاً “بازی کردن بر اساس قوانین” و “تعیین استانداردها” است.
تأکید فرانسه بر اخلاق، صرفه‌جویی و فراگیری آن را از ایالات متحده و چین متمایز می‌کند که عمدتاً بر پیشرفت فناوری و رشد اقتصادی متمرکز شده‌اند. فرانسه با ترویج یک رویکرد مسئولانه‌تر و پایدارتر برای توسعه هوش مصنوعی، می‌تواند خود را به عنوان یک رهبر در شکل‌دهی به آینده حکمرانی هوش مصنوعی قرار دهد.
نویسنده، یک پژوهشگر دستیار در موسسه چین برای مطالعات بین‌المللی است.