به نظر می‌رسد رقابت جهانی در زمینه هوش مصنوعی (AI) به‌طور فزاینده‌ای تحت سلطه دو بازیگر اصلی، یعنی چین و ایالات متحده قرار دارد. این دوقطبی‌گری یک سوال حیاتی را مطرح می‌کند: اروپا، قاره‌ای که از لحاظ تاریخی به دلیل مهارت‌های فناورانه و نوآوری خود مشهور است، کجاست؟ چرا به نظر می‌رسد اروپا در انقلاب هوش مصنوعی عقب مانده است؟
گذشته‌ای پر فراز و نشیب
بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که سهم اروپا در هوش مصنوعی ریشه عمیقی دارد و قرن‌ها را در بر می‌گیرد. از فیلسوفان باستان تا دانشمندان علوم کامپیوتر مدرن، متفکران اروپایی پایه‌های مهمی را برای این حوزه بنا نهاده‌اند. منطق قیاسی ارسطو، که در «ارگانون» او تشریح شده است، یک کاوش پیشگامانه در استدلال مکانیکی در نظر گرفته می‌شود. بعداً، «آرس مگنا»ی رامون لول قصد داشت یک زبان و سیستم دانش جهانی ایجاد کند که نمایانگر تلاشی اولیه برای ایجاد یک چارچوب جامع هوش مصنوعی باشد.
در دوران مدرن، دانشمندان و محققان اروپایی در خط مقدم توسعه هوش مصنوعی قرار داشتند. آلن تورینگ، ریاضیدان بریتانیایی، بسیاری از ایده‌های اصلی زیربنای هوش مصنوعی مدرن را مفهوم‌سازی کرد. آزمون تورینگ او همچنان یک معیار برای ارزیابی توانایی یک ماشین در نشان دادن رفتار هوشمندانه‌ای است که از رفتار یک انسان قابل تشخیص نیست. علاوه بر این، تحقیقات اولیه در زمینه هوش مصنوعی عمدتاً در اروپا انجام می‌شد. در سال 1964، بریتانیا انجمن مطالعه هوش مصنوعی و شبیه‌سازی رفتار (AISB) را تأسیس کرد که احتمالاً قدیمی‌ترین انجمن هوش مصنوعی در سطح جهان است. ادینبورگ به مدت شش سال متوالی میزبان سمپوزیوم‌های هوش مصنوعی بود و رهبری اولیه اروپا را تثبیت کرد. کنفرانس اروپایی هوش مصنوعی (ECAI)، که اولین بار در سال 1988 برگزار شد، با جدا کردن هوش مصنوعی به عنوان یک رشته متمایز از علوم کامپیوتر، یک لحظه محوری را رقم زد. DeepMind، یک شرکت اروپایی، AlphaGo را توسعه داد که لی سدول، قهرمان جهان را شکست داد و نقطه عطفی برای هوش مصنوعی بود. قابل توجه است که گوگل DeepMind را در سال 2014 خریداری کرد.
اسطوره‌های نظارتی
با وجود سابقه پیشگامانه‌اش، چشم‌انداز فعلی هوش مصنوعی اروپا تصویری متفاوت را ترسیم می‌کند. یک توضیح رایج برای عقب ماندن توسعه هوش مصنوعی اروپا، مقررات بیش از حد سختگیرانه است. این احساس که «آمریکا نوآوری می‌کند، چین کپی می‌کند و اروپا مقررات را وضع می‌کند» در رسانه‌های مختلف در حال گردش است و نشان می‌دهد که محیط نظارتی اروپا مانع نوآوری می‌شود. برخی از منتقدان حتی شوخی می‌کنند که نقش اروپا در انقلاب هوش مصنوعی محدود به برگزاری جلسات است در حالی که ایالات متحده ایجاد می‌کند و چین تولید می‌کند.
با این حال، بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که مقررات هوش مصنوعی اروپا آنقدرها هم که معمولاً تصور می‌شود محدودکننده نیستند. قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا که پس از سه سال بحث و گفتگو نهایی شد، اغلب به عنوان آخرین میخ بر تابوت هوش مصنوعی اروپا به تصویر کشیده می‌شود. در واقعیت، قانون هوش مصنوعی در درجه اول چارچوبی برای حاکمیت بر استفاده از هوش مصنوعی است تا محدود کردن توسعه آن. این قانون فناوری‌های هوش مصنوعی را به چهار سطح خطر طبقه‌بندی می‌کند: غیرقابل قبول، بالا، متوسط و پایین. هرچه خطر ناشی از یک برنامه هوش مصنوعی بیشتر باشد، بررسی و الزامات انطباق سختگیرانه‌تر خواهد بود. متخلفان ممکن است با جریمه‌هایی تا سقف 7 درصد از درآمد جهانی خود روبرو شوند. مقصر دانستن مقررات برای مشکلات هوش مصنوعی اروپا یک ساده‌سازی بیش از حد است.
شبح‌های عصر اینترنت
چالش‌های اروپا در عصر هوش مصنوعی ریشه عمیق‌تری در تجربیات تاریخی آن دارد، به ویژه در عصر اینترنت. از سپیده دم اینترنت، شرکت‌های اروپایی برای رقابت با همتایان آمریکایی خود تلاش کرده‌اند. استارت‌آپ‌های اروپایی، پس از نشان دادن وعده‌های اولیه، اغلب خود را در حال خریداری شدن توسط شرکت‌های آمریکایی می‌یابند و به طور موثر فناوری و استعدادهای ارزشمند را در سراسر اقیانوس اطلس منتقل می‌کنند.
خرید DeepMind توسط گوگل یک نمونه بارز است. Datakalab، یک شرکت فرانسوی متخصص در فشرده‌سازی الگوریتم و هوش مصنوعی تعبیه شده، توسط اپل خریداری شد. Brighter AI، که بر ناشناس کردن داده‌های شخصی در تصاویر و فیلم‌ها تمرکز داشت، نیز توسط یک شرکت آمریکایی خریداری شد. حتی Mistral، که توسط رئیس جمهور مکرون به عنوان پاسخ اروپا به OpenAI معرفی شد، مشارکت قابل توجهی از آمریکا دارد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و غول‌های صنعتی ایالات متحده به شدت بودجه دورهای اولیه Mistral را تامین کردند. همچنین به خدمات ابری Azure مایکروسافت متکی است و توافقی با آمازون دارد تا یک توسعه دهنده مدل پایه برای Amazon Bedrock باشد.
زاویه نیل، کارآفرین اینترنتی فرانسوی هشدار داد که در حالی که اروپا در حال حاضر می‌تواند مدل‌های هوش مصنوعی امیدوارکننده‌ای را توسعه دهد، مشخص نیست که آیا این استعدادها و شرکت‌ها در سال‌های آینده شکار خواهند شد یا خیر. این سوال را مطرح می‌کند: سرمایه‌گذاران اروپایی در حالی که استعدادهای اروپایی خریداری می‌شوند، چه می‌کنند؟ چرا از استارت‌آپ‌های خودشان حمایت نمی‌کنند؟
شکاف سرمایه‌گذاری
این وضعیت یک مشکل تاریخی را برجسته می‌کند که از زمان رونق اینترنت، اروپا را آزار داده است. بر اساس گزارش OECD که در می 2024 منتشر شد، ایالات متحده با حدود 300 میلیارد دلار در سرمایه‌گذاری خصوصی در زمینه‌های مرتبط با هوش مصنوعی پیشتاز است. چین با حدود 91 میلیارد دلار در رتبه دوم قرار دارد، در حالی که اتحادیه اروپا با کمتر از نیمی از سرمایه‌گذاری چین، یعنی 45 میلیارد دلار، بسیار عقب‌تر است. به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاران اروپایی موفقیت‌های تثبیت‌شده را به سرمایه‌گذاری‌های اولیه ترجیح می‌دهند.
در ایالات متحده و چین، یک مسیر رایج برای استارت‌آپ‌ها شامل تیمی است که یک دمو را توسعه می‌دهد، بودجه اولیه را تامین می‌کند و به طور تهاجمی برای تسخیر بازار گسترش می‌یابد، اغلب در حالی که با ضرر کار می‌کند. این مدل که در طول دو دهه گذشته موفقیت خود را ثابت کرده است، یک مرحله ضروری برای تسلط بر بازار در نظر گرفته می‌شود. با این حال، سرمایه‌گذاران اروپایی اغلب خواستار سودآوری فوری، رشد ثابت قیمت سهام و سود سهام هستند، حتی از استارت‌آپ‌های فناوری. این امر شرکت‌ها را مجبور می‌کند تا سودآوری را بر رشد سریع اولویت دهند. استارت‌آپ‌های اروپایی معمولاً دو تا سه سال طول می‌کشد تا اولین سرمایه‌گذاری خود را تامین کنند، در حالی که استارت‌آپ‌های مشابه در چین ممکن است در صورت عدم دریافت بودجه در عرض یک سال شکست بخورند.
این تفاوت در فلسفه سرمایه‌گذاری بر اشتیاق به کارآفرینی، به ویژه در بخش‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، تأثیر می‌گذارد. کمبود بودجه شرکت‌ها را مجبور می‌کند هزینه‌ها را کاهش دهند که منجر به کمبود استعدادهای هوش مصنوعی می‌شود و بیشتر مانع از توسعه سریع هوش مصنوعی در اروپا می‌شود.
فرار مغزها
کمبود استعدادهای هوش مصنوعی در اروپا لزوماً به دلیل کمبود استعداد نیست، بلکه به دلیل اثرات ماندگار انقلاب فناوری اطلاعات است که در آن اروپا توسط ایالات متحده و چین عقب ماند. بسیاری از مهندسان هوش مصنوعی اساساً به مهندسان نرم‌افزار اینترنتی تبدیل شده‌اند. شکاف در حقوق بین اروپا و ایالات متحده در حال افزایش است. بر اساس گزارش Builtin، میانگین حقوق مهندسان هوش مصنوعی در ایالات متحده از 170000 دلار فراتر می‌رود و با مشوق‌ها، کل حقوق به بیش از 210000 دلار می‌رسد. داده‌های Jobicy نشان می‌دهد که میانگین حقوق سالانه مهندسان هوش مصنوعی در بریتانیا تنها 110000 دلار است، در آلمان کمی بالاتر و 120000 دلار است و در فرانسه کمتر از 110000 دلار است.
ایالات متحده با تشخیص این شکاف استعدادی، گام‌هایی را برای جذب متخصصان هوش مصنوعی برداشته است. در سال 2023، رئیس جمهور بایدن یک دستور اجرایی را امضا کرد که قوانین مهاجرت را تسهیل می‌کند و دسته‌های ویزا را برای کارشناسان هوش مصنوعی و فناوری‌های نوظهور گسترش می‌دهد و دریافت ویزای کار یا گرین کارت در ایالات متحده را برای متخصصان هوش مصنوعی آسان‌تر می‌کند.
با وجود این تصور که اروپایی‌ها اوقات فراغت و مزایای اجتماعی بالا را در اولویت قرار می‌دهند، بسیاری از متخصصان فناوری اطلاعات اروپایی مایلند تعطیلات طولانی‌تر را با حقوق بسیار بالاتر مبادله کنند. انتخاب بین رانندگی با یک ماشین لوکس و زندگی در یک عمارت در ساحل غربی ایالات متحده، پرواز با فرست کلاس یا ماندن در اروپا و نگرانی در مورد هزینه‌های روزانه برای بسیاری دشوار نیست. انجمن‌های آنلاین پر از داستان‌هایی از مهندسان اروپایی است که با پای خود رای می‌دهند.
نیاز به یک نیروی متحد کننده
در نهایت، مشکلات هوش مصنوعی اروپا ممکن است ناشی از عدم وجود یک نیروی متحد کننده باشد. اگرچه اتحادیه اروپا 500 میلیون نفر جمعیت و اقتصادی قابل مقایسه با ایالات متحده دارد، اما بازار اروپا پراکنده است. کشورهای عضو اتحادیه اروپا و بریتانیا تفاوت‌های قابل توجهی در زبان، نوشتار و فرهنگ دارند. اتحادیه اروپا 24 زبان رسمی دارد. شرکت‌ها باید هر بازار را به طور جداگانه پیمایش کنند که مقیاس‌بندی سریع را دشوار می‌کند. غول‌های فناوری آمریکایی می‌توانند به سرعت بر بازار تسلط یابند قبل از اینکه شرکت‌های اروپایی بتوانند جای پایی برای خود ایجاد کنند.
برای مدل‌های زبان بزرگ مدرن، قدرت محاسباتی قوی و مجموعه‌های داده متحد بسیار مهم است. در حالی که تامین مالی می‌تواند قدرت محاسباتی را برطرف کند، به دست آوردن مجموعه‌های داده متحد و با کیفیت بالا یک چالش مهم‌تر است.
در اصل، موقعیت عقب مانده اروپا در انقلاب هوش مصنوعی منعکس کننده تجربه آن در عصر اینترنت است.
ابتکارات و سرمایه‌گذاری‌ها
دولت‌های اروپایی این چالش‌ها را تشخیص داده‌اند و ابتکارات مختلف هوش مصنوعی را راه‌اندازی کرده‌اند. ابتکار قهرمانان هوش مصنوعی اتحادیه اروپا قصد دارد با تمرکز بر شرکت‌های بزرگی که پیشتاز این عرصه هستند، توسعه هوش مصنوعی را تسریع بخشد. برنامه Horizon Europe سالانه 1 میلیارد یورو به تحقیق و توسعه هوش مصنوعی اختصاص می‌دهد و از توسعه و استقرار هوش مصنوعی حمایت می‌کند. از امسال، 1.3 میلیارد یوروی اضافی برای مدل‌های زبان بزرگ و توسعه استخر استعداد اختصاص داده خواهد شد. ابتکار InvestAI به دنبال جمع آوری 200 میلیارد یورو برای سرمایه‌گذاری بیشتر در هوش مصنوعی است. قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا حتی مقررات را برای شرکت‌های کوچک و متوسط تسهیل می‌کند.
با این حال، این تلاش‌ها ممکن است برای غلبه بر چالش‌های ساختاری عمیق کافی نباشد. ممکن است برای رهاسازی واقعی پتانسیل هوش مصنوعی اروپا به یک نیروی متحد کننده نیاز باشد.