رقابتهای فناورانه بین ایالات متحده و چین تشدید شده و با موفقیت روزافزون شرکتهای چینی در غلبه بر موانعی که توسط تحریمهای غرب ایجاد شده، مشخص میشود. بایدو (Baidu) با مدل پرچمدار خود، ERNIE Bot، به عنوان نمادی از استقامت در برابر تلاشهای آمریکا برای مهار فناورانه چین ظهور کرده است.
آنچه که هدفش محدود کردن جاهطلبیهای هوش مصنوعی چین بود، به طرز عجیبی رشد اکوسیستم هوش مصنوعی داخلی آن را تقویت کرده و زمینهساز یک زیرساخت فناوری مستقل از غرب شده است.
تحریمهای اعمالشده توسط دولت بایدن (Biden)، که سیاستهای آغازشده توسط رئیسجمهور ترامپ (Trump) را ادامه میدهد، با هدف متوقف کردن پیشرفت هوش مصنوعی چین از طریق قطع دسترسی به نیمهرساناهای پیشرفته بود. با این حال، نتیجه کاملاً متفاوت بوده است. شرکتهای فناوری چینی نه تنها جان سالم به در بردهاند، بلکه توسعه راهحلهای هوش مصنوعی بومی خود را تسریع کردهاند.
سرپیچی از انتظارات: چیپستهای بومی چین
در ابتدا، هواوی (Huawei) با معرفی تراشههای Ascend خود، تحلیلگران جهانی را شگفتزده کرد، که عملکرد کاربرد هوش مصنوعی آنها با تراشههای NVIDIA رقابت میکند. آزمایشهای داخلی انجامشده توسط یک آزمایشگاه مستقل شنژن (Shenzhen) نشان داد که تراشههای Ascend 910B در انجام وظایف مربوط به آموزش مدلهای زبانی بزرگ، به ۸۰٪ از عملکرد NVIDIA H100 دست یافتهاند. این دستاورد تنها دو سال پیش برای شرکتی که از فناوری غربی جدا شده بود، غیرممکن به نظر میرسید.
بایدو، به نوبه خود، بیش از ۱۵ میلیارد یوان (تقریباً ۲.۱ میلیارد دلار) در توسعه شتابدهندههای Kunlun سرمایهگذاری کرده است که به طور خاص برای پردازش مدلهای زبانی بزرگ طراحی شدهاند. نسل دوم این تراشهها، Kunlun II، دارای ۵۱۲ هسته، ۷۷ میلیارد ترانزیستور است و در حالی که نصف انرژی نسل قبلی خود را مصرف میکند، عملکردی برابر با ۲۵۶ TOPS (ترا عملیات در ثانیه) ارائه میدهد.
پردازنده Kunlun II برای عملیات ریاضی برداری، که برای مدلهای زبانی بزرگ ضروری است، طراحی شده است. این امر شرکت چینی را قادر میسازد تا مدلهای زبانی خود را بدون تکیه بر تراشههای وارداتی آموزش دهد و از وابستگی به تأمینکنندگان آمریکایی اطمینان حاصل کند.
علیبابا (Alibaba) از طریق بخش Pingtouge خود، تیم مهندسان طراحی نیمهرسانای خود را از ۲۰۰ نفر به بیش از ۲۰۰۰ نفر در دو سال گذشته گسترش داده است. این شرکت اخیراً از آزمایش موفقیتآمیز اولین تراشه ۵ نانومتری خود خبر داد، گامی مهم در جهت پر کردن شکاف فناوری.
دور زدن موانع: سیستم چینی
شرکتهای چینی از چندین استراتژی نوآورانه برای دور زدن تحریمها استفاده میکنند که اثربخشی و جامعیت قابل توجهی را نشان میدهد.
شبکههای شرکتهای صوری در کشورهای ثالث
تحقیقات سرویسهای اطلاعاتی ایالات متحده شبکههای پیچیدهای از شرکتهای صوری را کشف کرده است که عمدتاً در امارات متحده عربی، سنگاپور و مالزی فعالیت میکنند. این نهادها تراشههای پیشرفته NVIDIA A100 و H100 را تهیه میکنند که سپس به مراکز تحقیقاتی چینی ارسال میشوند. تنها در سال ۲۰۲۳، وزارت بازرگانی ایالات متحده تخمین میزند که بیش از ۱۰۰۰۰ تراشه هوش مصنوعی پیشرفته از طریق این در پشتی وارد چین شده است.
شبکهای از بیش از ۳۰۰ شرکت شناسایی شد که در هیچ فعالیت عملیاتی واقعی شرکت نمیکنند، اما به عنوان واسطه در خرید تراشههای آمریکایی عمل میکنند. این شرکتها به طور مکرر نام و ساختار مالکیت خود را تغییر میدهند تا از شناسایی جلوگیری کنند.
یک مورد به ویژه جالب در دبی کشف شد، جایی که شرکتی که به عنوان واردکننده تجهیزات پزشکی ثبت شده بود، تراشههای NVIDIA به ارزش بیش از ۲۰۰ میلیون دلار خریداری کرد که سپس بین استارتآپهای هوش مصنوعی چینی توزیع شد. شرکت Mountain Summit Technologies، که در این ماجرا دخیل بود، تنها یک ماه پس از اعمال تحریمهای ایالات متحده تأسیس شد.
طراحی مجدد و «تنزل» فناوری
استراتژی دیگر شامل طراحی مجدد عمدی تراشهها است تا از نظر فنی از دامنه تحریمها خارج شوند. NVIDIA، با هدف حفظ حضور قابل توجه خود در بازار چین، نسخههای ویژه ای از تراشههای خود – A800 و H800 – را ایجاد کرد که برای انطباق با مقررات ایالات متحده اصلاح شده بودند. اگرچه به طور رسمی در مقایسه با نسخههای A100 و H100 از نظر عملکرد تنزل داده شدهاند، مهندسان چینی راههایی برای بازگرداندن جزئی قدرت محاسباتی اصلی آنها یافتهاند.
این یک بازی کلاسیک گربه و موش است. همانطور که تولیدکنندگان عملکرد تراشهها را برای مطابقت با الزامات نظارتی کاهش میدهند، شرکتهای چینی راههایی برای بهینهسازی نرمافزار برای جبران این محدودیتها یافتهاند و دسترسی به آخرین پیشرفتها را ضمن دور زدن تحریمها امکانپذیر میکنند.
خرید تراشههای مستعمل در بازار ثانویه
بازار قطعات مستعمل به عنوان منبعی شگفتانگیز برای قطعات پیشرفته ظاهر شده است. شرکتهای چینی به طور فعال سرورها و ایستگاههای کاری مستعمل را با پردازندهها و کارتهای گرافیکی پیشرفته خریداری میکنند. کارتهای گرافیکی NVIDIA نسل قدیمیتر، مانند سری V100، به ویژه ارزشمند هستند. آنها مشمول تحریم نیستند اما همچنان قدرت محاسباتی قابل توجهی برای وظایف هوش مصنوعی ارائه میدهند.
در سال ۲۰۲۳، کشف شد که چندین شرکت بزرگ آمریکایی ناآگاهانه مراکز داده از رده خارج شده خود را به واسطههایی فروختهاند که سپس کارتهای گرافیکی را به شرکتهای چینی بازفروش کردهاند. در حالی که مقررات جدید تا حدی به این حفره پرداختهاند، کارشناسان پیشبینی میکنند که بازار قطعات مستعمل همچنان منبع قابل توجهی برای قطعات برای شرکتهای چینی باقی خواهد ماند.
توسعه معماریهای محاسباتی جایگزین
جاهطلبانهترین پاسخ به تحریمها، توسعه معماریهای محاسباتی کاملاً جدیدی است که برای هوش مصنوعی بهینه شدهاند اما بر اساس اصول متفاوتی نسبت به راهحلهای غالب غربی عمل میکنند. آزمایشگاه هوش مصنوعی شانگهای، با همکاری دانشگاه فودان (Fudan)، در حال کار بر روی یک پردازنده نورومورفیک است که ساختار مغز انسان را تقلید میکند.
این پلتفرم محاسباتی نورومورفیک جدید (NCP) از معماری کاملاً متفاوتی نسبت به GPU های معمولی استفاده میکند. به جای پردازش موازی گسترده، از شبکهای از نورونها و سیناپسهای مصنوعی استفاده میکند که مزیت قابل توجهی در بهرهوری انرژی ارائه میدهد.
ERNIE Bot: ظهور یک غول چینی
ERNIE Bot (Enhanced Representation through Knowledge Integration) از بایدو، نمونه بارز اثربخشی استراتژی چین است. این مدل در مارس ۲۰۲۳ عرضه شد، اما آخرین نسخه آن – ERNIE 4.0 – نگرانیهایی را در غرب ایجاد کرده است. آزمایشهای مستقلی که توسط دانشگاه تسینگهوا (Tsinghua) در چین انجام شد نشان داد که ERNIE 4.0 در انجام وظایفی که نیاز به دانش زمینه فرهنگی چین دارد، از GPT-4 بهتر عمل میکند، در حالی که در سایر دستهها نتایجی مشابه مدل OpenAI را نشان میدهد.
یک معماری شگفتانگیز
ERNIE 4.0 مبتنی بر معماری Transformer است، مشابه مدلهای OpenAI و Google، اما چندین نوآوری قابل توجه را در خود جای داده است. یکی از اینها، “Knowledge Transformer with Enhanced Deepening” است که دانش دایرهالمعارفی از منابع چینی، مانند Baidu Baike (معادل چینی ویکیپدیا (Wikipedia)) را مستقیماً در فرآیند آموزش مدل ادغام میکند.
یکی دیگر از جنبههای منحصر به فرد، توانایی “یادگیری مداوم” است. ERNIE 4.0 میتواند به طور مداوم با استفاده از دادههای جدید آموزش داده شود بدون اینکه خطر “فراموش کردن” دانش قبلی را داشته باشد، یک پیشرفت قابل توجه در مقایسه با مدلهای غربی که برای بهروزرسانیها نیاز به آموزش مجدد کامل دارند.
زمینه چینی به عنوان یک مزیت رقابتی
مدلهای هوش مصنوعی چینی با وجود تحریمها، با سرعت شگفتانگیزی در حال توسعه هستند. ERNIE Bot یک مزیت اساسی در بازار چین دارد. این مدل با در نظر گرفتن نیازهای کاربران چینی، با در نظر گرفتن زبان محلی و تفاوتهای ظریف فرهنگی که مدلهای غربی فاقد آن هستند، توسعه یافته است.
این مزیت در تستهای مربوط به اصطلاحات، ضربالمثلها و اشارات فرهنگی چینی مشهودتر است. ERNIE 4.0 در درک و تولید اصطلاحات سنتی چهار حرفی چینی (chengyu) به دقت ۹۵٪ دست مییابد، در حالی که GPT-4 برای همان وظایف تنها به ۴۵٪ دست مییابد.
سانسور به عنوان یک دارایی غیرمنتظره در آموزش
به طور متناقضی، الزامات سانسور چین ممکن است به توسعه ERNIE Bot کمک کرده باشد. مدلهایی مانند GPT-4 با استفاده از محافظتها و فیلترهای مختلفی آموزش داده میشوند که اغلب قابلیتهای آنها را محدود میکند. ERNIE Bot، در حالی که مشمول سانسور است، تحت استانداردهای مختلفی آموزش داده میشود.
رابین لی (Robin Li)، بنیانگذار، رئیس و مدیرعامل بایدو، ERNIE 4.0 را در Baidu World 2023، که در اکتبر ۲۰۲۳ برگزار شد، معرفی کرد.
مدلهای چینی تعریف متفاوتی از آنچه مجاز و ممنوع است دارند. این یک عدم تقارن جالب ایجاد میکند. ERNIE Bot میتواند آزادانه در مورد موضوعاتی صحبت کند که برای GPT-4 تابو هستند، اما از موضوعات حساس سیاسی در چین اجتناب میکند.
مزایای کلیدی ERNIE Bot نسبت به رقبای غربی
بایدو یک اکوسیستم جامع در اطراف مدل هوش مصنوعی پرچمدار خود ایجاد کرده است که رقبای غربی برای تکرار آن با مشکل مواجه خواهند شد. ERNIE Bot دارای مزایای کلیدی نسبت به رقبای غربی است، یعنی:
- دسترسی به مجموعههای داده گسترده به زبان چینی: بایدو به عنوان اپراتور محبوبترین موتور جستجوی چین، دارای مجموعه منحصر به فردی از متون، پرسشها و تعاملات به زبان چینی است که بیش از ۲۰ سال تاریخ اینترنت چین را در بر میگیرد.
- ادغام عمیق با اکوسیستم برنامه Baidu: ERNIE Bot با بیش از ۵۰ برنامه Baidu، از نقشهها گرفته تا خدمات استریم، ادغام شده است و یک حلقه بسته از دادهها و تعاملات را ایجاد میکند که برای رقبای غربی در دسترس نیست.
- درک بهتر زمینه فرهنگی چین: این مدل بر اساس ادبیات، تاریخ و رسانههای محلی چین آموزش داده شده است که به آن درک عمیقی از تفاوتهای ظریف فرهنگی و مراجع تاریخی میدهد.
- حمایت دولت و سیاستهای حمایتگرایانه: قانون چین از راهحلهای داخلی، به ویژه در بخشهایی که استراتژیک تلقی میشوند، حمایت میکند و به ERNIE Bot در بازاری با بیش از ۱.۴ میلیارد کاربر بالقوه مزیت میدهد.
- بهینهسازی شده برای سختافزار چینی: ERNIE Bot بر خلاف مدلهای غربی، برای اجرا بر روی پردازندههای چینی، مانند Kunlun، بهینهسازی شده است و عملکرد بهتری را با مصرف انرژی کمتر تضمین میکند.
از بازیگر محلی تا توسعه جهانی
استراتژی بایدو محدود به بازار داخلی نیست. این شرکت مشارکتهایی را با شرکتهایی در جنوب جهانی، به ویژه در آسیای جنوب شرقی و آفریقا، ایجاد کرده است. در مالزی، تایلند و نیجریه، ERNIE Bot در حال حاضر در نسخههای زبان محلی در دسترس است، در حالی که مدلهای OpenAI و Anthropic هنوز در حال برنامهریزی برای گسترش عملیات خود به این بازارها هستند.
طرح «جاده ابریشم دیجیتال»
بایدو به عنوان بخشی از طرح «جاده ابریشم دیجیتال»، که بخشی از پروژه گستردهتر «کمربند و جاده» است، شرایط دسترسی ویژه ای را به فناوریهای هوش مصنوعی خود برای دولتها و شرکتهای کشورهای در حال توسعه ارائه میدهد. در کنیا (Kenya) و اتیوپی (Ethiopia)، بایدو با اپراتورهای مخابراتی محلی همکاری میکند تا دسترسی به ERNIE Bot را از طریق رابطهای SMS ساده ارائه دهد و استفاده از هوش مصنوعی را حتی برای افرادی که به تلفنهای هوشمند یا اینترنت پرسرعت دسترسی ندارند، امکانپذیر کند.
رسیدگی به نیازهای محلی
وانگ هایفنگ (Wang Haifeng)، مدیر ارشد فناوری بایدو، توضیح میدهد: «برخلاف مدلهای غربی که عمدتاً برایکاربران کشورهای توسعهیافته طراحی شدهاند، راهحلهای ما ویژگیهای خاص بازارهای در حال توسعه را در نظر میگیرند. ما مدلهایی را ارائه میدهیم که به پهنای باند کمتری نیاز دارند و بر روی سختافزار پایینتر اجرا میشوند، که کلید پذیرش گسترده در بازارهایی مانند آفریقا و آسیای جنوب شرقی است.»
این استراتژی نتایج ملموسی به همراه دارد. در اندونزی (Indonesia)، جایی که بایدو با غول فناوری محلی GoTo همکاری میکند، ERNIE Bot تنها در سه ماه پس از راهاندازی، عمدتاً به دلیل ادغام آن با برنامههای محلی محبوب، بیش از ۸ میلیون کاربر فعال به دست آورد.
مسابقه سرمایهگذاری: تریلیونها یوان برای هوش مصنوعی
بر اساس دادههای International Data Corporation (IDC)، سرمایهگذاری چین در هوش مصنوعی در سال گذشته ۵۸ درصد رشد داشته و به بیش از ۱۲۰ میلیارد دلار رسیده است. در مقایسه، ایالات متحده شاهد رشد ۳۵ درصدی بود.
حمایت بیسابقه دولت
وزارت علوم و فناوری چین در ژوئن ۲۰۲۳ ایجاد یک صندوق ویژه به ارزش ۸۰۰ میلیارد یوان (تقریباً ۱۱۱ میلیارد دلار) را اعلام کرد که منحصراً به توسعه فناوریهای هوش مصنوعی داخلی اختصاص دارد. علاوه بر این، مقامات استانی و شهرداری در حال ایجاد برنامههای پشتیبانی خود هستند. به عنوان مثال، شانگهای متعهد شده است تا سال ۲۰۲۵، ۱۰۰ میلیارد یوان (۱۴ میلیارد دلار) در اکوسیستم هوش مصنوعی محلی خود سرمایهگذاری کند.
دکتر مری جانسون (Mary Johnson) از موسسه اقتصاد بینالملل پیترسون (Peterson Institute for International Economics) میگوید: «این بسیج بیسابقهای از منابع است. چین هوش مصنوعی را به عنوان یک عنصر کلیدی امنیت ملی و رقابتپذیری بینالمللی میداند و منجر به سطح سرمایهگذاری قابل مقایسه با برنامه فضایی ایالات متحده در دهه ۱۹۶۰ میشود.»
سرمایه خصوصی از سرمایه دولتی پیروی میکند
سرمایهگذاری خصوصی از سرمایهگذاری دولتی پیروی میکند. بر اساس دادههای PitchBook، استارتآپهای هوش مصنوعی چینی در مجموع ۴۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ سرمایه جذب کردند که ۷۵ درصد بیشتر از سال قبل است. سرمایهگذاران به ویژه به شرکتهای متخصص در محاسبات کوانتومی، تراشههای هوش مصنوعی و مدلهای چندوجهی علاقه مند هستند.
Sequoia China، که پس از جدا شدن از شرکت مادر خود در ایالات متحده، نام خود را به HongShan تغییر داد، متعهد شده است که ۸ میلیارد دلار منحصراً در استارتآپهای هوش مصنوعی چینی سرمایهگذاری کند.
نیل شن (Neil Shen)، بنیانگذار HongShan، پیشبینی میکند: «ما معتقدیم که حداقل ۵۰ «اسب تکشاخ» هوش مصنوعی، به ارزش بیش از ۱ میلیارد دلار هر کدام، در ۵ سال آینده در چین ظهور خواهند کرد.»
اثر بومرنگ: تحریمها توسعه چین را تسریع میکنند
کارشناسان خاطرنشان میکنند که تحریمها ممکن است به طور متناقضی توسعه اکوسیستم هوش مصنوعی را در چین تسریع کرده باشد و شرکتها را مجبور به خودکفایی بیشتر و سرمایهگذاری بیشتر در تحقیقات کند. در حالی که هنوز یک شکاف فناورانه بین ایالات متحده و چین وجود دارد، با سرعت شگفتانگیزی در حال باریک شدن است و اثربخشی استراتژی مهار ایالات متحده را زیر سوال میبرد.
بومیسازی سریع زنجیرههای تأمین
قبل از تحریمها، شرکتهای چینی به فناوریهای غربی وابسته بودند و انگیزه کمی برای توسعه راهحلهای خود داشتند. محدودیتهای آمریکا یک تهدید وجودی ایجاد کرد که منابع و استعدادها را به گونهای بسیج کرد که معمولاً دههها طول میکشید.
دولت چین در پاسخ به تحریمها، برنامه «نوآوری محلی» را راهاندازی کرد که معافیتهای مالیاتی قابل توجه و وامهای ترجیحی را به شرکتهایی ارائه میدهد که در توسعه فناوری هوش مصنوعی داخلی سرمایهگذاری میکنند. این برنامه بیش از ۵۰۰۰ شرکت را جذب کرده است که متعهد به بومیسازی زنجیرههای تأمین خود شدهاند.
مهاجرت معکوس مغزها
یک پدیده جالب، بازگشت متخصصان هوش مصنوعی چینی از خارج است. بر اساس دادههای وزارت آموزش چین، بیش از ۳۰۰۰ دانشمند و مهندس چینی متخصص در هوش مصنوعی که قبلاً در ایالات متحده و اروپا کار میکردند، در سال ۲۰۲۳ به کشور بازگشتند، که بیش از دو برابر تعداد در سال ۲۰۲۰ است.
دکتر چن شیائوهویی (Chen Xiaohui)، که پس از ۱۵ سال در گوگل (Google) به پکن (Beijing) بازگشت تا به تیم هوش مصنوعی بایدو بپیوندد، توضیح میدهد: «در سیلیکون ولی (Silicon Valley)، من احساس عدم اطمینان فزایندهای نسبت به وضعیت خود به عنوان یک محقق چینی داشتم. در چین، من به مجموعههای داده گسترده، منابع محاسباتی قابل توجه و مهمتر از همه، فرصت کار بر روی پروژههایی با اهمیت استراتژیک برای کشور دسترسی دارم.»
پیامدهای غیرمنتظره برای تجارت آمریکا
تحریمها بر شرکتهای آمریکایی نیز تأثیر گذاشته است. NVIDIA، که GPU های آن برای توسعه هوش مصنوعی بسیار مهم هستند، دسترسی به بازار چین را از دست داده است که ارزش آن بیش از ۱۰ میلیارد دلار در سال است. در پاسخ، این شرکت تلاشهای لابیگری را برای کاهش محدودیتها تشدید کرده است و استدلال میکند که تحریمها بیشتر به رقابتپذیری آمریکا آسیب میزند تا چین.
اینتل (Intel) و AMD نیز از زیانهای قابل توجهی در درآمد گزارش دادهاند. گلدمن ساکس (Goldman Sachs) تخمین میزند که سازندگان تراشههای آمریکایی در مجموع بیش از ۲۵ میلیارد دلار درآمد بالقوه را به دلیل تحریمها از دست دادهاند که منجر به کاهش بودجه تحقیق و توسعه و کاهش احتمالی سرعت پیشرفت فناوری شده است.
آینده به رنگهای چینی نقاشی شده است
در حالی که جهان رقابت بین OpenAI، Anthropic و Google را تماشا میکند، تهدید واقعی برای سلطه آمریکا در هوش مصنوعی ممکن است از جهتی متفاوت باشد. ERNIE Bot و سایر مدلهای چینی ممکن است به زودی به یک جایگزین جهانی برای راهحلهای غربی تبدیل شوند و نقشه فناورانه جهان را برای دههها تغییر دهند.
پیشبینی برای آینده
تحلیلگران شرکت مشاوره McKinsey پیشبینی میکنند که تا سال ۲۰۲۸، مدلهای هوش مصنوعی چینی در اکثر کاربردها در سطح جهانی رقابتی خواهند بود و در برخی زمینهها، مانند تشخیص تصویر و پردازش زبان آسیایی، حتی ممکن است به سلطه دست یابند.
دکتر سارا میلر (Sarah Miller) از مرکز مطالعات استراتژیک و بینالمللی هشدار میدهد: «خطر واقعی وجود دارد که در پنج سال آینده، شاهد یک جهان دیجیتال تقسیمشده به دو حوزه نفوذ باشیم. یک حوزه غربی، تحت سلطه مدلهایی مانند GPT و Claude، و یک حوزه شرقی، تحت سلطه ERNIE Bot و راهحلهای مشابه.»
چنین سناریویی میتواند پیامدهای گستردهای نه تنها برای فناوری، بلکه برای ژئوپلیتیک، تجارت و استانداردهای اخلاقی جهانی در مورد هوش مصنوعی داشته باشد.
آخرین کلمه متعلق به نوآوری است
رابین لی، مدیرعامل بایدو، وضعیت را با لحنی خوشبینانه خلاصه میکند: «محدودیتهای خارجی ممکن است سرعت توسعه را کاهش دهند، اما نمیتوانند نوآوری را متوقف کنند. تاریخ فناوری نشان میدهد که پیشرفت واقعی همیشه راهی پیدا میکند. ERNIE Bot گواهی بر این است که اکوسیستم هوش مصنوعی چینی نه تنها در برابر تحریمها مقاوم است، بلکه میتواند آنها را به کاتالیزوری برای توسعه خود تبدیل کند.»
علیرغم بیثباتی سیاسی، یک چیز قطعی است: جنگ سرد فناورانه بین ایالات متحده و چین وارد مرحله حساسی میشود و نتیجه آن ممکن است کاملاً متفاوت از آنچه رهبران آمریکایی در ابتدا انتظار داشتند باشد.